قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِن نَّحْنُ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ وَلَـکِنَّ اللّهَ یَمُنُّ عَلَی مَن یَشَاء مِنْ عِبَادهِ وَمَا کَانَ لَنَا أَن نَّأْتِیَکُم بسُلْطَانٍ إِلاَّ بإِذْنِ اللّهِ وَعلَی اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

رسولانشان به آنان گفتند: مانیستیم مگر بشرهایی مانند شما; ولی خدا بر هر کس از بندگانش که بخواهد[با نعمت رسالت]منت می نهد، و ما را نمی رسد که دلیلی (معجزه ای) برای شما بیاوریم مگر به اذن خدا. بنابراین مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند.

 

1- انبیا در مقابل اقوام کافر که بشر بودن را با مقام پیامبری منافی می دانستند، بر بشر بودن خود تأکید می کردند و عدم تنافی آن را با مقام نبوت اعلام می داشتند.

 

قالوا إن أنتم إلاّ بشر مثلنا ... قالت لهم رسلهم إن نحن إلاّ بشر مثلکم و لـکنّ الله یمنّ علی من یشاء من عباده

 

2- انبیای الهی در برخورد با مخالفان خود، دارای سخنی واحد و روشی متحد بودند.

 

قالت لهم رسلهم إن نحن إلاّ بشر مثلکم

 

3- اعتراف به سخن حق، اگر چه دشمن آن را گفته باشد، مطلوب و پسندیده است.

 

قالوا إن أنتم إلاّ بشر مثلنا ... قالت ... إن نحن إلاّ بشر مثلکم

اینکه انبیای الهی در مقام پاسخ گویی به مخالفان، کلام آنها را درباره بشر بودن خود مورد تأیید قرار می دادند، حکایت از پسندیده بودن اعتراف به سخن مطابق با واقع می کند.

 

4- خداوند به هر کس که بخواهد نعمتی بزرگ عطا می کند.

 

و لـکنّ الله یمنّ علی من یشاء من عباده

«منّت» در لغت به معنای نعمت سنگین و بزرگ است.

 

5- انبیای الهی، برگزیدگی خویش را از سوی خداوند به مقام پیامبری، نعمتی بزرگ از سوی او بر خود می دانستند.

 

و لـکنّ الله یمنّ علی من یشاء من عباده

 

6- رسیدن به مقام نبوت منوط به مشیت الهی است.

 

و لـکنّ الله یمنّ علی من یشاء من عباده

 

7- مقام پیامبری، موهبت و نعمتی بزرگ از سوی خداوند برای بندگانی خاص است.

 

و لـکنّ الله یمنّ علی من یشاء من عباده

 

8- انبیا دارای تواضع خاص و ادبی ویژه در اعلام برخورداری خویش از موهبت بزرگ الهی

 

إن نحن إلاّ بشر مثلکم و لـکنّ الله یمنّ علی من یشاء من عباده

از اینکه انبیا برای بیان برخورداری خود از نعمت خداوند به جای اینکه بگویند: ما دارای چنین مقام و نعمتی هستیم، می گفتند: خداوند چنین تفضلی کرده است، برداشت فوق به دست می آید.

 

9- انسانها دارای رتبه و درجات متفاوت در برخورداری از نعمتهای بزرگ خداوند

 

إن نحن إلاّ بشر مثلکم و لـکنّ الله یمنّ علی من یشاء من عباده

پیامبران به همانندی خویش با مردم از جهت بشر بودن معترف بودند و همچنین یادآوری می کردند که آنان این تفاوت را با سایر انسانها دارند که از موهبت ویژه خداوند برخوردار شده اند و این، از تفاوت رتبه انسانها حکایت می کند.

 

10- شایسته است برخورداران از نعمتهای خداوند، فروتنی پیشه کنند و برخورداری خویش را تفضل الهی بدانند.

 

و لـکنّ الله یمنّ علی من یشاء من عباده

 

11- انبیا در مقابل درخواست معجزه از سوی اقوام کفرپیشه، خود را جز به اذن خداوند، فاقد توانایی لازم برای آن می دانستند.

 

و ما کان لنا أن نأتیکم بسلطـن إلاّ بإذن الله

 

12- انبیای الهی به اقوام خود اعلام کردند مؤمنان باید تنها خداوند راتکیه گاه خویش قرار بدهند و بر او توکل کنند.

 

و علی الله فلیتوکّل المؤمنون

 

13- اتکا و توکل بر خداوند از رهنمودهای انبیا برای تقویت جبهه مؤمنان در مقابل ستیزه جویی کافران

 

و علی الله فلیتوکّل المؤمنون

اینکه رسولان الهی پس از پاسخ گویی به شبهات مخالفان، اعلام می کنند که مؤمنان باید بر خداوند اتکا داشته باشند، در واقع رهنمودی است از سوی آنان که در برابر مخالفان و دشمنان باید به خدا متکی بود.

 

14- ایمان به خداوند مقتضی توکل بر اوست.

 

و علی الله فلیتوکّل المؤمنون

ذکر اسم فاعل وصفی (مؤمنون) در جمله «و علی الله فلیتوکّل المؤمنون» به جای «و علی الله فلنتوکّل» و التفات از تکلم به غیبت، می تواند اشاره به نکته یاد شده باشد.

 

15- انبیای الهی خود را از مؤمنان می دانستند.

 

قالت لهم رسلهم ... و علی الله فلیتوکّل المؤمنون

به قرینه عبارت «و ما لنا ألاّ نتوکّل علی الله» در آیه بعد، «فلیتوکّل المؤمنون» قطعاً شامل خود انبیا نیز می شود. و سرّ استفاده از فعل غایب و فاعل جمع برای بیان ضرورت توکل بر خداوند، عمومیت دادن حکم به مؤمنان است.

 

16- عنایت انبیا به دادن پاسخ منطقی و بی ابهام به شبهات و اشکالات کافران و مخالفان خویش

 

   قالوا إنا کفرنا ... إنا لفی شکّ ممّا تدعوننا ... قالت رسلهم أفی الله شکّ ... قالوا إن أنتم إلاّ بشر ... قالت لهم رسلهم إن نحن إلاّ بشر ... و ما کان لنا أن نأتیکم بسلطـن

 

17- لزوم پاسخ گویی منطقی به شبهات دینی

 

قالت لهم رسلهم ... و علی الله فلیتوکّل المؤمنون

از اینکه خداوند سیر برخورد منطقی انبیا را با مخالفان در این آیات بیان می کند، می تواند به خاطر ارائه الگویی باشد برای برخورد با شبهات دینی.

اقرار

اقرار به حق 3

اقوام پیشین

بینش اقوام پیشین 1؛ خواسته های اقوام پیشین 11

انبیا

ادب انبیا 8; انبیا و اقوام پیشین 1; انبیا و پاسخ منطقی 16; انبیا و شبهات کافران 16; انبیا و معجزه اقتراحی 11; ایمان انبیا 15؛ برگزیدگی انبیا 5; بشر بودن انبیا 1; بینش انبیا 5، 11; تعالیم انبیا 12، 13; تواضع انبیا 8; روش احتجاج انبیا 16; روش برخورد انبیا 2; فضایل انبیا 8; محدوده اختیارات انبیا 11; هماهنگی انبیا 2

انسان

تفاوت انسان ها 9

ایمان

آثار ایمان 14

توکل

اهمیت توکل 12، 13; دعوت به توکل 12; زمینه توکل 14

خدا

اهمیت اذن خدا 11;  عطایای خدا 4، 7; فضل خدا 10; مشیت خدا 4، 6; نعمتهای خدا 5، 7، 8

شبهات

اهمیت پاسخ به شبهات دینی 17

عمل

عمل پسندیده 3

کافران

روش مبارزه با کافران 13

مؤمنان 15

دعوت از مؤمنان15 12; عوامل تقویت مؤمنان15 13

معجزه

معجزه اقتراحی 11; منشأ معجزه 11

نبوت

مقام نبوت 5; منشأ نبوت 6; نبوت بشر 1

نعمت

تفاوت مشمولان نعمت 9; تواضع مشمولان نعمت 10; مراتب نعمت 4، 5، 7، 8 ، 9; مشمولان نعمت 5، 7، 8; نعمت بزرگ 4، 5، 7، 9; نعمت نبوت 5، 7