تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 55 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لَّا جُنَاحَ عَلَیْهِنَّ فِی آبَائِهِنَّ وَلَا أَبْنَائِهِنَّ وَلَا إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاء إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاء أَخَوَاتِهِنَّ وَلَا نِسَائِهِنَّ وَلَا مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ وَاتَّقِینَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدًا

بر زنان [پیامبر] در مورد پدران شان و پسران شان و برادران شان و پسران برادران شان و پسران خواهران شان و زنان شان و مملوکان شان گناهی نیست [که از آنان حجاب نگیرند] و از خدا پروا داشته باشید [ای بانوان!] همانا خدا بر هر چیزی گواه است.

 

1 - پدران و پسران و برادران و برادرزادگان و خواهرزادگانِ همسران پیامبر، مَحرم آنان بوده و اشکالی ندارد که با آنان، رودررو سخن بگویند.

 

و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب ... لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ و لاأبنائهنّ و لاإخونهنّ و لاأبناء إخونهنّ

مرجع ضمیر «هنّ» در «علیهنّ» واژه «نساء» ـ متخذ از آیه پیش ـ است و «لا جناح...» درصدد استثنای از حکم لزوم سخن گفتن از پشت پرده با همسران پیامبر است.

 

2 - زنان مؤمن، مجازند که با همسران پیامبر، به صورت رو در رو سخن بگویند.

 

و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب ... لاجناح علیهنّ فی ... و لانسائهنّ

اضافه «نساء» به ضمیر «هنّ» ـ که مرجع آن، نساءالنبیّ ـ است اشعار به این نکته دارد که زنان منسوب به آنان، یا اقوام شان اند و یا زنانی اند که نسبت دینی با آنها دارند. برداشت بالا، بنابر احتمال دوم است.

 

3 - همسران پیامبر، مجاز نیستند که با زن های کافر، بدون پوشش و حجاب به گفت و گو بپردازند.

 

و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب ... لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ ... و لانسائهنّ

 

4 - بر همسران پیامبر، روا و جایز است که با زنان خویشان خود، بدون داشتن حجاب روبه رو شوند.

 

و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب... لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ ... و لانسائهنّ

بنابر این احتمال که مراد از «نسائهنّ» زنان خویشان همسران پیامبر باشد، نکته بالا قابل استفاده است.

 

5 - همسران رسول اللّه، می توانند بدون داشتن حجاب با بردگان خود روبه رو شده و با آنان سخن بگویند.

 

و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب... لاجناح علیهنّ فی ... و لا ما ملکت أیمـنهنّ

 

6 - موقعیت و جایگاه افراد، در مکلّف شدن شان به تکلیفی ویژه، نقش دارد.

 

لاجناح علیهنّ فی ... و لانسائهنّ ... و اتّقین اللّه

 

7 - مالکِ انسانِ برده شدن، جایز است.

 

و لا ما ملکت أیمـنهنّ

 

8 - همسران پیامبر، برای خود، بردگانی داشته اند.

 

و لا ما ملکت أیمـنهنّ

 

9 - همسران پیامبر، موظف به رعایت پوشش و حجاب مناسب بودند.

 

و إذا سألتموهنّ متـعًا فسئلوهنّ من وراء حجاب... لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ ... و لا ما ملکت أیمـنهنّ

 

10 - جایگاه همسری پیامبر، جایگاهی ویژه است و حرمت و احکام خاصی دارد.

 

لاجناح علیهنّ فی ... و لانسائهنّ

 

11 - همسران پیامبر، وظیفه داشتند که تقوای الهی را رعایت کنند.

 

و اتّقین اللّه

 

12 - دستورهای صادر شده درباره حجاب همسران پیامبر، تقواپیشگی است.

 

لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ ... و اتّقین اللّه

احتمال دارد که «اتّقین اللّه» دستور عام بعد از ذکر خاص باشد. در این صورت، استفاده می شود که فرمان به رعایت حجاب، از مصداق های تقوا است.

 

13 - همسران رسول اللّه، زنانی صاحب ارزش در نزد خداوند بودند.

 

و اتّقین اللّه

التفات از غیبت به خطاب در «اتّقین اللّه» می تواند به خاطر اهتمام و عنایت خاص به آنان باشد که حکایت از صاحب فضیلت بودن آنان می کند.

 

14 - رعایت تقوای الهی، بس ارزش مند و با اهمیت است.

 

و اتّقین اللّه

فرمان به رعایت تقوا در مسایل شخصی و خانوادگی، حکایت از اهیمت و ارزش آن می کند.

 

15 - کشف حجاب در نزد افراد مُجاز، باید با رعایت ضوابط و تقواپیشگی باشد.

 

لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ ... و لا ما ملکت أیمـنهنّ و اتّقین اللّه

برداشت بالا، بنابراین احتمال است که امر به تقوا پس از ذکر استثناهای لزوم رعایت حجاب، مربوط به استثناها باشد; یعنی، در اهمیت موارد یاد شده نیز آزادی مطلق وجود ندارد و باید با رعایت ضوابط صورت بگیرد.

 

16 - خداوند، قطعاً بر همه چیز شاهد و گواه است.

 

إنّ اللّه کان علی کلّ شیء شهیدًا

 

17 - خداوند، همواره «شهید» (گواه) است.

 

إنّ اللّه کان ... شهیدًا

 

18 - هشدار خداوند، به همسران رسول خدا، درباره رعایت فرمان های داده شده به آنان

 

لاجناح علیهنّ فی ءابائهنّ ... و اتّقین اللّه إنّ اللّه کان علی کلّ شیء شهیدًا

 

19 - توجه دادن به حضور و گواهی خداوند، زمینه ساز رویکرد بیشتری به عمل به فرمان های او است.

 

و اتّقین اللّه إنّ اللّه کان علی کلّ شیء شهیدًا

ذکر «إنّ اللّه کان علی ...» پس از بیان دستورهایی خاص، می تواند مفید این نکته باشد که مخاطبان دستورها، به حضور و گواهی خداوند توجه پیدا کنند تا تشویق شوند و یا از ترس پیامد ناگوار ترک عمل، به سمت عمل به آن دستور بروند.

 

20 - «عن معاویة بن عمّار قال: کنّا عند أبی عبداللّه(ع) ... قلت إن المرأة... ترکب و تضع یدها علی رأس الأسود و ذراعیها علی عنقه. فقال أبوعبداللّه: «...لاجناح علیهنّ فی أبائهنّ ... و لا ما ملکت أیمانهنّ»;(1)

 

معاویة بن عمار می گوید: نزد امام صادق(ع) بودیم... (به ایشان) گفتم: زن ...(گاهی) سوار بر مرکب می شود و دست خود را بر سر غلام سیاه و ساعدهای خود را بر گردن او می گذارد. پس امام فرمود: ...لاجناح علیهنّ فی أبائهنّ... و لا ما ملکت أیمانهنّ».

 

اسماوصفات

 

شهید 17

برده

احکام برده 7، 20; مالکیت بر برده 7; محرمیت برده20

تذکر

آثار تذکر گواهی خدا 19

تقوا

ارزش تقوا 14; دعوت به تقوا 11; موارد تقوا 12

تکلیف

زمینه عمل به تکلیف 19; زمینه تکلیف 6

حجاب

تقوا در حجاب 15; کشف حجاب جایز 15

خدا

گواهی خدا 16; هشدارهای خدا 18

رفتار

پایه های رفتار 19

روایت 20

مالکیت

احکام مالکیت 7

محرمیت

احکام محرمیت 20

محمد(ص)

احترام همسران محمد(ص) 10; تکلیف همسران محمد(ص) 3، 4، 5، 9، 10، 11، 12، 18; حجاب همسران محمد(ص) 9، 12; دعوت از همسران محمد(ص) 11; کنیزان همسران محمد(ص) 8; گفتگو با همسران محمد(ص) 1; گفتگوی زنان با همسران محمد(ص) 2، 3، 4; گفتگوی کافران با همسران محمد(ص) 3; محارم همسران محمد(ص) 1; محرمیت برادران همسران محمد(ص) 1; محرمیت برادرزادگان همسران محمد(ص) 1; محرمیت پدران همسران محمد(ص) 1; محرمیت پسران همسران محمد(ص) 1; محرمیت خواهرزادگان همسران محمد(ص) 1; معاشرت بردگان با همسران محمد(ص) 5; مقامات همسران محمد(ص) 13; نقش همسری محمد(ص) 10; هشدار به همسران محمد(ص) 18

موقعیت اجتماعی

نقش موقعیت اجتماعی 6

پی نوشت ها :

1 - کافی، ج 5، ص 531، ح 2; نورالثقلین، ج 4، ص 299، ح 211.