وَإِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ یَا أَهْلَ یَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَکُمْ فَارْجِعُوا وَیَسْتَأْذنُ فَرِیقٌ مِّنْهُمُ النَّبیَّ یَقُولُونَ إِنَّ بُیُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِیَ بعَوْرَةٍ إِن یُرِیدُونَ إِلَّا فِرَارًا

و آن گاه که گروهی از آنان گفتند: ای اهل یثرب! [صحنه نبرد] جای ماندن شما نیست پس برگردید و گروهی از آنان از پیامبر اذن [رفتن] می خواستند و می گفتند: خانه های ما بی حفاظ است، در حالی که آنها بی حفاظ نبود [و] آنان جز اراده فرار نداشتند.

 

1 - عده ای از منافقان، مسلمانان شرکت کننده در غزوه احزاب را، به ترک جهاد وسوسه می کردند.

 

و إذ قالت طائفة منهم یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا

 

2 - منافقان برای ماندن مسلمانان به همراه پیامبر(ص) در غزوه احزاب ـ باتوجه به هجوم دشمن ـ وجهی منطقی قائل نبودند و آنان را به ترک غزوه، دعوت می کردند.

 

قالت طائفة منهم یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا

 

3 - منافقان مدینه، به مسلمانان وانمود کردند که شکست شان در غزوه احزاب حتمی است.

 

و إذ قالت طائفة منهم یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا

 

4 - منافقان، به نفع جبهه احزاب متّحد، برای درهم شکستن جبهه مسلمانان، فعالیت تبلیغاتی داشتند.

 

و إذ قالت طائفة منهم یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا

 

5 - منافقان، در غزوه احزاب، برای وادار کردن مؤمنان به ترک اسلام و روی آوردن به کفر، تلاش می کردند.

 

یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا

برداشت بالا، بر این احتمال است که مراد از «لامقام لکم» ماندن در دین رسول اللّه و مراد از «فارجعوا» دعوت به رجوع به کفر باشد.

 

6 - یثرب، نام پیشین مدینه پیامبر است.

 

یـأهل یثرب

 

7 - منافقان، به نام سابق مدینه، علاقه مند بودند و از نامگذاری آن شهر به «مدینة النبی» ناخرسند بودند.

 

یـأهل یثرب

با توجه به این که نام مدینه، در آیه صدو بیست از سوره توبه و آیه شصت از سوره احزاب آمده و در این جا، از قول منافقان، آن شهر به نام سابق اش خوانده شده، نکته بالا به دست می آید.

 

8 - برخی از منافقان و بیماردلان مدینه، از پیامبر(ص) برای ترک جهاد در غزوه احزاب، به بهانه ناامن بودن خانه و کاشانه شان، مصرّانه اجازه می خواستند.

 

و یستئذن فریق منهم النبیّ یقولون إنّ بیوتنا عورة

مراد از «عورة» در آیه، مستحکم نبودن خانه و قابل ورود بودن آن برای هر کس است که بخواهد وارد شود(مفردات راغب).

 

9 - پیامبراکرم(ص) فرمانده و تصمیم گیر اصلی در غزوه احزاب بود.

 

و یستئذن فریق منهم النبیّ

 

10 - در سپاه مسلمانان، به هنگام غزوه احزاب، نظمی استوار، حاکم بود. به گونه ای که منافقان نیز خود را ملزم به رعایت آن می دانستند.

 

و یستئذن فریق منهم النبیّ

 

11 - مستحکم نبودن خانه و کاشانه، بهانه منافقان و افراد بیماردل برای گریز از جهاد در غزوه احزاب بود.

 

و یستئذن فریق منهم النبیّ یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة إن یریدون إلاّ فرارًا

 

12 - خانه و کاشانه مجاهدان شرکت کننده در غزوه احزاب، خلل ناپذیر و دارای استحکام بود.

 

یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة

 

13 - خانه و زندگی، از جمله نگرانی انسان است و وابستگی به آنها، باعث تزلزل در جهاد می شود.

 

یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة

 

14 - زندگی و امنیت فکری، امری حیاتی برای انسان ها است.

 

و یستئذن ... یقولون إنّ بیوتنا عورة

از این که منافقان، خانه و کاشانه خود را بهانه می گیرند تا به وسیله آن، جهاد را ترک کنند، نشان می دهد که زندگی و داشتن امنیت خاطر درباره آن، امری حیاتی است.

 

15 - فرار از جبهه جهاد، امری مذموم و ناپسند است.

 

یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة إن یریدون إلاّ فرارًا

 

16 - ترس و واهمه، باعث می شود که از انسان در صورت محذور داشتن، رفتاری غیر صادقانه سرزند.

 

یـأهل یثرب لامقام لکم فارجعوا و یستئذن فریق منهم ... یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة إن یریدون إلاّ فرارًا

از بهانه گیری منافقان برای فرار از جهاد، به دست می آید که آنان، از طرفی می ترسیدند و از طرفی نمی توانستند معرکه جنگ را ترک کنند. نفس بهانه گیری به جای موضع گیری صریح، رفتاری غیر صادقانه از روی ترس است.

 

17 - منافقان مدینه، فاقد شخصیت لازم برای موضع گیری صریح و شفاف بودند.

 

قالت طائفة ... و یستئذن فریق منهم ... یقولون إنّ بیوتنا عورة و ما هی بعورة إن یریدون إلاّ فرارًا

از این که منافقان، به جای موضع صریح درباره عدم شرکت در جهاد، خانه و کاشانه را بهانه می گیرند تا از جهاد بگریزند، می فهمیم که آنان از شخصیت توان مندی برخوردار نبودند.

 

18 - وحی، نیات منافقان را در رخصت خواهی شان از پیامبر(ص) آشکار کرد.

 

و إذ قالت طائفة منهم یـأهل یثرب لامقام لکم ... و یستئذن ... إن یریدون إلاّ فرارًا

 

 

19 - منافقان، پیشگامان تزلزل و اضطراب و فرار از غزوه احزاب بودند.

 

 

هنالک ابتلی ... و زلزلوا زلزالاً ... و إذ یقول المنـفقون ...إنّ بیوتنا عورة ... إن یریدون إلاّ فرارًا

 

20 - «عن عبداللّه الحلبی عنه(ع): إنّهم قالوا «إنّ بیوتنا عورة...» فأکذبهم اللّه قال: «و ما هی بعورة...» و هی رفیعة السمک حصینة;(1)

 

از عبداللّه حلبی، از امام(ع) نقل شده که منافقان گفتند: خانه های ما بی حفاظ است. خداوند آنان را تکذیب کرد و فرمود: «و ما هی بعورة...» و آن خانه ها، دارای دیوارهای بلند و محکم بود.»

 

ارتداد

 

دعوت به ارتداد 5

امنیت

اهمیت امنیت 14

ترس

آثار ترس 16

جهاد

آسیب شناسی جهاد 13; اجازه ترک جهاد 8، 18; عوامل سستی در جهاد 13; فرار از جهاد 11; ناپسندی فرار از جهاد 15

رفتار

پایه های رفتار 16

روایت 20

علایق

آثار علاقه به خانه 13

عمل

عمل ناپسند 15; عوامل عمل ناپسند 16

غزوه احزاب

اضطراب منافقان مدینه در غزوه احزاب 19; امنیت خانه مجاهدان غزوه احزاب 12; بیماردلان مدینه در غزوه احزاب 8، 11; تلاش منافقان مدینه در غزوه احزاب 5; شکست در غزوه احزاب 3; فرمانده غزوه احزاب 9; قصه غزوه احزاب 1، 2، 3، 4، 5، 8، 9، 10، 11، 12، 19; مسلمانان مدینه در غزوه احزاب 1، 2; منافقان مدینه در غزوه احزاب 1، 4، 8، 11، 20; نظم سپاه مسلمانان مدینه در غزوه احزاب 10

محمد(ص)

فرماندهی محمد(ص) 9

مدینه

بهانه جویی بیماردلان مدینه 8، 11؛ تاریخ مدینه 6; نام پیشین مدینه 6

مسلمانان مدینه

تشویق مسلمانان مدینه به ترک جهاد 1، 2

منافقان

اجازه خواهی منافقان 18; افشای منافقان 18

منافقان مدینه

بهانه جویی منافقان مدینه 8، 11، 20; بی شخصیتی منافقان مدینه 17; بینش منافقان مدینه 3; تلاش منافقان مدینه علیه مسلمانان 4; خانه های منافقان مدینه 20; منافقان مدینه و غزوه احزاب 2، 3; منافقان مدینه و نامگذاری مدینه 7; نقش منافقان مدینه 3; نیت منافقان مدینه 18

ناامنی

بهانه ناامنی 11

وحی

نقش وحی 18

یثرب 6

پی نوشت ها :

1 - تفسیر عیاشی، ج 2، ص 103، ح 98; نورالثقلین، ج 4، ص 243، ح 36.