ترکش‌های اتفاقات سال ۸۸ به آیت‌الله هاشمی برخورد کرد

سال 58 آیت الله طالقانی پیشنهاد برگزاری نماز جمعه را به امام خمینی (ره ) می دهد؛پیشنهادی  که با استقبال ایشان مواجه می شود و اتفاقا خود مرحوم آیت الله طالقانی مسئول پیگیری آن می شود. نهایتا  پنجم مرداد 1358 آیت الله طالقانی به حکم امام (ره) اولین نماز جمعه را در  دانشگاه تهران اقامه می کند؛ نمازی که شاید در طول سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، به لحاظ جمعیت بی سابقه بوده است.

حالا نزدیک به 38 سال است که از برگزاری اولین نماز جمعه می گذرد اما هر چه جلوتر آمدیم از آن حضور تاریخی مردم کاسته شد تا جایی که به رغم افزایش جمعیت امروز میزان استقبال از نمازهای جمعه چندان با انتظارات برابری نمی کند. در این مقطع است که توصیه های امام (ره) در خصوص نماز جمعه بیشتر در ذهن تداعی می شود؛ آنجا که فرمودند«مردم را در صحنه حاضر نگه دارید که آنچه انقلاب و ایران را حفظ کرده حضور مردم در صحنه است.» یا در مقطعی دیگر عنوان کردند «امروز سعی کنید زندگیتان از زی آخوندی تغییر نکند. اگر روزی از نظر زندگی از مردم عادی بالاتر رفتید بدانید که دیر یا زود مطرود می ‏شوید»

با حجت الاسلام محمدتقی رهبر از خطیبان موقت نماز جمعه اصفهان درباره اهمیت نماز جمعه  در کافه خبر خبرگزاری خبرانلاین به گفت و گو نشستیم؛ صحبت از دستاوردهای حجت الاسلام تقوی در شورای سیاست گذاری ائمه جمعه آغاز شد و بعد از بحث بر سر نظارت ها، به نقاط قوت و ضعف خطبه های نماز جمعه ختم شد.

حجت الاسلام رهبر تاکید دارد رفتار و گفتارهای ائمه جمعه از طریق علما آن منطقه،بسیج، سپاه و اطلاعات زیر نظر گرفته می شود و اگر موارد خلافی مشاهده شد این شورای سیاست گذاری است که تذکر می دهد. این خطیب نماز جمعه همچنین از هفته نامه هایی گفت که هر هفته برای ائمه جمعه ارسال می شود تا از مطالب آن در خطبه هایشان استفاده کنند. محمدتقی رهبر معتقد بود نمازجمعه دچار فراز و فرودهایی شده است که نیاز به تقویت دارد.

با خواندن این گفت و گو می توانید از جزئیات بیشتری درباره چگونگی انتخاب ائمه جمعه و نظارت بر آنها مطلع شوید؛

                                                                                         ***  

حاج آقا! حجت الاسلام تقوی رئیس پیشین شورای عالی سیاستگذاری نماز جمعه چندی پیش تغییر کرد به نظر شما درطول این چندسال ما چه دستاوردی در نماز جمعه داشتیم و عملکرد ایشان را چطور ارزیابی می کنید؟

اولا راجع به اهمیت نماز جمعه باید گفت این فریضه در دوران انقلاب احیا شد. اولین کسی که نماز جمعه را خواند مرحوم آیت الله طالقانی بود. آیت الله منتظری، آیت الله مشکینی و آیت الله طاهری از اولین امامان جمعه در انقلاب بودند و یکی از برکات انقلاب احیای نماز جمعه بود.

بعد از مدتی که نمازهای جمعه در کشور احیا شد، شورای سیاست گذاری نماز جمعه نیز به راه افتاد و چند دوره طی شد تا اینکه به آقای تقوی رسید و ایشان حدود 17 سال در این زمینه خدمت رسانی کردند.

 اینکه نظارتی وجود داشته باشد؛ صحبت ها و تحلیل های ائمه جمعه مورد بررسی قرار بگیرد و ارزیابی شود به این معنا که آیا او تحلیلگر هست یا خیر و ... همه از مسئولیت هایی است که بر دوش دبیران شورای سیاست گذاری است که در دوران آقای تقوی رشد خوبی داشت.

او فرد متعهدی بود و یک عضو فعال جامعه روحانیت نیز هستند. امروز هم که سمت دیگری در جهاد به ایشان داده اند و به طور کلی دوران قابل دفاعی را داشته اند و ما ارزیابی مثبتی از عملکرد او داشتیم.

باید نماز وحدت آفرین خوانده شود. یعنی بحث ها به گونه ای باشد که چتر پدری امام جمعه به سر همه باشد یعنی کسی فکر نکند خطیب نماز جمعه قرار است یک جناح را بکوبد. نماز جمعه فراجناحی است و باید چتر ان گسترده باشد و خود نیز مظهر و منادی وحدت و شکوه باشد . 

شما به بحث نظارت بر عملکرد ائمه جمعه اشاره کردید چه سیستم نظارتی در این راستا وجود دارد و این نظارت از چه کانالی صورت می گیرد؟

ببینید در این زمینه گزارشات می رسد. طبعا در هر شهری علما، نهادهای اطلاعات، بسیج و سپاه هستند که ناظر بر این هستند که در نمازهای جمعه چه می گذرد. نماز جمعه باید برای مردم آرامش بخش و آگاهی دهنده باشد و به طور کلی سازنده باشد. حال اگر اتفاقی بیفتد  یا گزارش هایی برسد نظارتی هم وجود دارد و ممکن است جابجایی صورت بگیرد. البته کمتر شده این جابه جایی ها الزامی باشد. گاهی هم در سالن آدینه گردهمایی وجود دارد که در آنجا نکاتی مطرح و تذکراتی هم داده می شود. برای مثال ممکن است یک فردی مسئله ای را خامی کرده باشد و گفته باشد در این موارد تذکراتی داده می شود.

چگونه ائمه جمعه انتخاب می شوند صرفا از روی شناخت است یا آزمون و مصاحبه ای هم دارد ؟

البته من اواخر را نمی دانم چطور عمل می شود در هر حال ما که آزمون نداشتیم و خیلی های دیگر هم نداشتند. اما یک نوار یا صدای ضبط شده ای معمولا از سخنرانی ها و خطبه ها به دست شورای سیاست گذاری می رسد که تا حدودی آنها مبنا قرار می گیرند و البته  تائیدیه فضلا و اساتید در رابطه با حسن سابقه نیز وجود دارد. البته آنچه من می گویم چیزی است که از دور می بینم و اطلاعات دقیقی در این رابطه ندارم  و خود من هم آزمونی نداشتم.

خود شما چطور انتخاب شدید؟

در اصفهان آیت الله طاهری نماز جمعه می خواند که برخی از فضلا و ... گفتند همیشه نماز جمعه یک فرد دیگری را هم نیاز دارد که اگر یک روز ایشان نبود فرد دیگری باشد برای آنکه نماز را بخوانند که بنده و یکی دو نفر دیگر انتخاب شدیم تا خطیب موقت نماز جمعه اصفهان شدیم که تا امروز من هستم و برخی اوقات هم نماز را می خوانم . حتی وقتی وقفه زیادی  پیش می آید مردم گلایه می کنند که چرا فلانی نمی آید.

هرچیزی بهاری دارد. زمانی که امام امد و انقلاب پیروز شد؛ شور اشتیاق زیادی بود که بعدها این حضور مردم کمرنگ تر شد. اجمالا نماز جمعه افول محسوسی نداشته است.

از شما صدای ضبط شده ای نخواستند؟

از من نخواستند. به هر حال افرادی که سابقه داشتند نیازی نبود و این مربوط به جوانترها است. البته شاید هم صدایی ضبط کرده باشند و برده باشند.

خطیبان موقت را چه کسانی انتخاب می کنند آیا آن هم از وظایف شورای سیاست گذاری است؟

خطیبان موقت را خود امام جمعه رسمی که به صورت مستقیم و با حکم مقام معظم رهبری منصوب می شوند معمولا انتخاب می کنند اما باز رفتار آن زیر نظر  شورای سیاست گذاری است. آنچه مهم است اینکه امامان جمعه باید بیان  و شناخت درستی از جامعه و اتفاقات داشته باشد.

تغییرات اخیری که صورت گرفته چقدر می تواند تغییر در عملکرد این شورا را سبب شود؟

سیاست های نماز جمعه تقریبا چیزی استاندارد است  و اصول آن مشخص است و خیلی تغییری در روند ایجاد نمی کند. برای مثال  ممکن است فردی نظارت بر مسئله ای را مهمتر بداند لذا در آن بخش متمرکز شود اما اینکه تغییرات قابل توجهی ایجاد کند به این گونه نیست.

به طور کلی روند سیاست گذاری تا به امروز خوب بوده است. برای مثال شورای سیاست گذاری ائمه جمعه یک هفته نامه ای دارد که این هفته نامه برای همه خطبای نماز جمعه می رود در این هفته نامه اول مناسبت ها را می نویسند. یکسری مقالات هم در این هفته نامه ها وجود دارد که خطیب با مطالعه آنها می تواند یک شناختی نسبت به آن پیدا کند. حال خطیب  اگر مسلط باشد نیازی به این ندارد مثلا خود من خیلی موقع ها نیازی به آن نداشتم شاید یک مروری هم کرده باشم اما در نهایت آنچه را خودم مهم دانستم را گفته ام. علی ایها الحال با آن هفته نامه ای که برای آقایان می فرستند که هفتگی به دفتر انها می رود یک جهت دهی هم وجود دارد.

سال 88 اتفاقاتی افتاد که ترکش های آن اتفاقات به آیت الله هاشمی رفسنجانی هم برخورد کرد و مصلحت بود که این چنین نمی شد به هر حال هر چه بود گذشت. ایشان زحمات زیادی برای کشور و انقلاب کشیدند و سال‌ها خطیب نماز جمعه بودند اما گذشت و خداوند ایشان را رحمت کند.

یعنی ممکن است اگر تغییراتی بخواهد صورت بگیرد در این هفته نامه ها باشد؟

بله ممکن است یکی از تغییرات در این هفته نامه ها باشد البته من هنوز هفته نامه های جدید را ندیدم که بدانم چگونه بوده است آیا مطلب خاصی داشته است یا خیر.

مهم این است که ما باید با روند زمان و با رشد زمان پیش برویم و بهتر عمل کنیم. مثلا امروز لازم است مسئله نهج البلاغه هم در خطبه های نماز جمعه  بگنجانیم  و نکات امیرالمومنین را در این تریبون بگوییم تا هم مسئولین بشنوند و هم مردم مطالبه گر باشند. ما با وجود تلاش های بسیاری که انجام دادیم اما هنوز خلاء فکری و فرهنگی داریم. لازم است به صورتی صحبت کنیم که همه اقشار را جذب کنیم و این هنر زیاد و مطالعه زیادی می خواهد. تریبون های نماز جمعه باید به گونه ای باشد که هم وحدت را به دنبال داشته باشد و هم آگاهی بخش باشد.

اینکه شما می گویید هفته نامه برای امامان جمعه ارسال می شود نشانه یک نوع دستوری عمل کردن خطیبان نماز جمعه نیست؟

نه این هفته نامه ها دستور نیست، فقط یک اطلاع رسانی درباره اتفاقات روز و تحلیل های روز است. آنها نمی گویند آقای خطیب اینها را بگو بلکه جهت اطلاع این مسائل را می گویند که آن خطیب نیز بر اساس ضرورت آنچه را که لازم می داند بگوید درواقع  با این هفته نامه امامان جمعه را تغذیه فکری می کنند.

با یکدیگر کلنجار نرویم اینکه مثلا خطیب نماز جمعه جمله ای می گوید حالا بیاییم و نسبت به این جمله موضع گیری کنیم درست نیست. نباید نسبت به موضوعات کوچک این همه واکنش نشان دهیم. ما کار و مشکل زیاد داریم. امروز وحدت همه جامعه، وحدت اصولگرایان و اصلاح طلبان و وحدت جامعه روحانیت و مجمع روحانیون مهم است.

 اما می توان گفت جهت دهی دارد؟

طبعا وقتی این اطلاعات را در اختیار امامان جمعه قرار می دهند می تواند یک جهت دهی هم به دنبال باشد اما هیچ کدام الزام آور نیست.

حاج آقا! از سال 84 تریبون های نماز جمعه  حمایت های ویژه ای از احمدی نژاد کردند، اما از زمانی که تغییر رویه داد خصوصا در یکی دو سال اخیر گاه و بیگاه از همین تریبون ها به او نقد می شود، آن حمایت ها چقدر برای تریبون نماز جمعه هزینه ساز بود؟

ببینید خطیب نماز جمعه متاثر از این حوادث نیست. اساسا اینکه نام شخصی در نماز جمعه برده شود کار درستی نیست اما اینکه کلیاتی گفته شود که با آن فرد مورد نظر ما جور در بیاید منافاتی ندارد برای مثال گفته شود فردی ساده زیست است و ... مشکلی نیست. باز هم بگویم این طور هم نیست که  شورای سیاست گذاری بگوید از فلان فرد حمایت کنید این یک موضوعی است که امامان جمعه به تشخیص خود عمل می کنند و خطی برخورد نمی شود.

اساسا قبول دارید این حمایت ها و این نقدها هرچند غیر مستقیم باشد باعث تغییر نگاه نسبت به تریبون نماز جمعه شده است؟

من نمی خواهم از رئیس جمهوری که شما نام می برید نام ببرم. اگر این شخص یک زمانی همراه نظام و ولایت است طبعا ائمه جمعه هم بدون نام بردن از او حمایت می کنند اگر ببینند یک شخص تحت تاثیر این جریان و ان جریان قرار می گیرد و به اصطلاح به جاده خاکی زده است طبیعی است که خطیب باید هشدار بدهد. هشیار کردن  مردم نسبت به یک دولت می تواند متفاوت باشد یعنی در یک مقطعی حمایت کند و در مقطعی انتقاد کند. شاید به صورت شخصی و خارج از نماز جمعه از فردی حمایت کنند و حتی اسم هم بیاورند اما تریبون نماز جمعه برای  حمایت از اشخاص نیست بلکه فقط می توانند کلیات بگویند.

در بحث اعتراضات اخیر هم یکی از انتقاداتی که مطرح می شد این بود که برخی تریبون های نماز جمعه علیه دولت سیاه نمایی کردند و این سیاه نمایی ها می تواند به نحوی در بروز این اعتراضات اثرگذار بوده باشد و...

من این را قبول ندارم. اعتراضاتی که صورت گرفت متاثر از خطابه های نماز جمعه نبود. بله ممکن است مسائل و انتقاداتی در نماز جمعه مطرح شده باشد که اگر غیر از این باشد نمی توان گفت نماز جمعه عبادی - سیاسی است؛ اما هدف این نیست که بخواهد مردم را علیه دولت تحریک کند یا دولت را تضعیف کند بلکه اینها مسائل جامعه است که خواه ناخواه گوشه ای از آن ممکن است به جامعه بر بخورد اما نمی توان همه آن را متوجه نماز جمعه دانست، مگر مردم گرانی را درک نمی کنند  یا بیکاری  را نمی بینند؟! اینها چالش هایی است که مردم آنها را با گوشت و پوست خود درک می کنند. اینکه بخواهیم بگوییم خطبه های نماز جمعه در برابر دولت موضع داشتند چنین نیست چراکه مقام معظم رهبری هم راضی نیست دولت تضعیف شود. اگر نقدی هست باید نقد منصفانه باشد و نقدی نباشد که آشوبگر باشد.

تا آنجایی که خبر داریم خطابه های نماز جمعه چیزی جز طرح مشکلات مردم نبوده است و نمی توان گفت عامل این اعتراضات خطابه ها بوده اند.

به نظر شما از اول انقلاب تا امروز به لحاظ محتوایی  خطبه های نماز جمعه چقدر تغییر کرده است آیا می توان گفت خطبه های امروز با خطبه هایی که طالقانی، بهشتی و ... در اوایل انقلاب می خواندند دچار افول شده است؟

می توانم بگویم افول بوده است. به هر حال خطیب نماز جمعه و آن تریبون فرق کرده است برای مثال در قم یا در شهرهای بزرگ نمی توانیم بگوییم افول داشته ایم. البته ممکن است در برخی  مناطق کوچکتر برخی افراد ضعیف تر عمل کرده باشند اما به طور کلی نمی توان گفت نماز جمعه افول زیادی داشته است.

البته این را هم بگویم هرچیزی بهاری دارد. زمانی که امام  امد و انقلاب پیروز شد؛ شور و اشتیاق زیادی بود که  بعدها این حضور مردم کمرنگ تر شد. اجمالا نماز جمعه افول محسوسی نداشته است.

در هر شهری علما، نهادهای اطلاعات، بسیج و سپاه هستند که ناظر بر این هستند که در نمازهای جمعه چه می گذرد.

چرا حضور مردم کمرنگ تر شد؟

ببینید اوایل انقلاب جمعیت ایران حدود 20 میلیون نفر بود و امروز 80 میلیون نفر هستیم بنابراین باید حضور در نماز جمعه ها بیشتر شده باشد اما این اتفاق نیفتاده است شاید دلیلش این باشد که مردم درگیر مشکلات و معیشت شدند این کمتر شدن حضور مردم به دلیل آن نیست که مردم از دین بیزار شدند یا اعتقاداتشان ضعیف شده است بلکه فراز و فرودهایی وجود دارد که طبیعی و معمول است.

در نماز جمعه باید کار بیشتری کنیم به مشکلات مردم و جوانان و جامعه بیشتر توجه کنیم. آگاهی بخشی در نمازهای جمعه باید تقویت شود تا افراد بیشتری برای حضور در نمازهای جمعه ترقیب شوند.

شما اشاره کردید باید سعی کنیم خطبه ها به گونه ای باشد که مردم جذب نماز جمعه شوند اما ما می بینیم برخی مواقع از تریبون های نماز جمعه خطبه هایی بیان می شود که تفرقه انگیز است مانند خطبه ای که هفته پیش خوانده شد و در آن از واژه " آشغال " برای توصیف اعتراضات استفاده شد.

من قبلا هم گفته ام باید نماز وحدت آفرین خوانده شود. یعنی بحث ها به گونه ای باشد که چتر پدری امام جمعه به سر همه باشد یعنی کسی فکر نکند خطیب نماز جمعه قرار است یک جناح را بکوبد. نماز جمعه فراجناحی است و باید چتر ان گسترده باشد و خود نیز مظهر و منادی وحدت و شکوه باشد . حال اگر از دست کسی در رفته است و حرفی زده شده که نمی توان همه چیز را زیر سوال ببرد بلاخره انسان ها معصوم نیستند.

خطیب نماز جمعه دائما باید مطالعه داشته باشد و خود را در آگاهی بخشی به مردم مسئول بداند؛ مضاف بر آنکه  رفع مشکلات مردم می تواند در دلگرم کار کردن آنها می تواند موثر باشد.

به نظر شما بهترین خطیبان  نماز جمعه چه کسانی هستند یا بودند؟

خطبای بزرگی بودند مرحوم  آیت الله طالقانی، مرحوم آیت الله مشکینی، آیت الله جوادی آملی بودند افراد بسیاری بودند. البته مورد ذکر کردن درد ما را دوا نمی کند بلکه خطیبان باید مباحث خود را ارتقا دهند.

اینکه چهره های جدیدی که حامیانی در میان مردم دارند بتوانند از خطیبان نماز جمعه باشند چقدر می تواند در جذب مردم تاثیر داشته باشد ؟

چهره های محبوب تر در جایی اثرگذار است که ما خلا داشته باشیم تا افرادی  منصوب شوند. نمی توان بدون دلیل افراد را جابجا کرد و با ابروی افراد بازی کرد. جابجایی نیاز به دلیل دارد و تازه زمانی هم که قرار است جابجایی صورت بگیرد باید  شئونات حفظ شود.

مشخصا حضور افرادی مانند ناطق نوری یا سید حسن خمینی که در بین مردم طرفدارانی دارند و حضورشان می تواند نشان دهنده فراجناحی بودن نماز جمعه باشد چقدر می تواند افراد را به سمت نماز جمعه ها بکشاند؟

تصمیم این جابه جایی ها با شورای سیاست گذاری است اگر به این نتیجه برسند که این جابجایی ها می تواند موثر باشد قطعا این کار را انجام می دهند.

البته من درمورد اشخاص صحبت نمی کنم چراکه هربار که بحث به اشخاص می رسد خودش می شود منشا جنجال می شوند.

از آنجایی که در نماز جمعه ها اشخاص خیلی نقش آفرین هستند به نظر شما  جدایی آیت الله هاشمی رفسنجانی از تریبون نماز جمعه چه پیامدهایی داشت؟

آن روزها اتفاقاتی افتاد که ترکش های آن اتفاقات به ایشان هم برخورد کرد و مصلحت بود که این چنین نمی شد به هر حال هر چه بود گذشت. ایشان زحمات زیادی برای کشور و انقلاب کشیدند و سال‌ها خطیب نماز جمعه بودند اما گذشت و خداوند ایشان را رحمت کند.

شورای سیاست گذاری ائمه جمعه یک هفته نامه ای دارد که این هفته نامه برای همه خطبای نماز جمعه می رود و با آن یک جهت دهی هم وجود دارد.

نظر شما در مورد جنجال هایی که بر سر سخنان رئیس جمهور درباره نقد  معصومین مطرح شده است  چیست؟

ببینید در این رابطه چیزی که محل بحث است این است که وقتی گفته می شود امام زمان هم که بیاید قابل نقد است از این گفته برداشت بد می شود آنچه از واژه نقد در جامعه برداشت می شود به معنی این است که "چرا این کار را کرده ای" که این موضوع برای امام جایز نیست. ما در این راستا هم آیه داریم و هم حدیث صحیح داریم که وقتی از امام عسگری در مورد زمان غیبت سوال می شود می گویند فقهای عالم به دینی وجود دارد که نباید کلام آنها را  رد کرد که رد کردن آن به معنای رد حرف امام است. وقتی می گوییم امام قابل نقد است یعنی اینکه بگوییم بهتر بود امام این کار را نمی کرد یا این تصمیم را نمی گرفت، این حرف بد است دیگر. اما زمانی هست که از امام توضیح خواسته می شود که من متوجه این تصمیم یا این کار نشدم این ایرادی ندارد و جدای بحث نقد است.

مسئله دیگر این است که این کلمه مایه بد آموزی می شود؛ به این معنا که  گفته می شود اگر امام قابل نقد است پس پیغمبر چه فرقی با امام دارد بنابراین می توان پیامبران و امامان را هم نقد کرد.

ما  باید مراقب مقدسات باشیم؛ منِ طلبه ممکن است حرفی بزنم که موجب سوء تفاهم شود و یک جوانی وقتی این حرف مرا می شنود بگوید من در مورد امامان به شکل دیگری فکر می کردم و امروز چیز دیگری گفته می شود؛ بنابراین مراقب کلماتی که استفاده می کنیم باشیم.

 نکته دیگر آنکه با یکدیگر کلنجار نرویم مثلا خطیب نماز جمعه جمله ای می گوید حالا بیاییم و نسبت به این جمله موضع گیری کنیم درست نیست. نباید نسبت به موضوعات کوچک این همه واکنش نشان دهیم. ما کار و مشکل زیاد داریم. امروز وحدت همه جامعه، وحدت اصولگرایان و اصلاح طلبان و وحدت جامعه روحانیت و مجمع روحانیون مهم است. دین ما را به وحدت توصیه کرده است پس مسئولان و بزرگان ما باید سعه صدر داشته باشند و یکدیگر را تحمل کنند. این دعواهای ما سوژه به دست دشمنان می دهد باید مراقب رفتارهایمان باشیم./

منبع: خبر آنلاین