‌ مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را چگونه شخصیتی دیدید؟

از جهات مختلفی می‌شود به این پرسش پاسخ داد که هر کدام از این جهت‌ها خود فصلی جدا و فرصت و حوصله‌ای جداگانه می‌خواهد؛ اما به اعتقاد بنده ایشان قبل از آنکه یک مدیر مدبر و کاردان موفق باشد، اندیشمندی متفکر و سیاستمداری آگاه و زبردست بود. اگر چه اشتغالات سیاسی و اجرایی مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی دیگر خصایص علمی، اخلاقی و عملی او را تحت‌الشعاع قرار داده بود؛ اما نباید تبحر و تخصص ایشان را در سایر ابعاد نادیده گرفت.

آیت‌الله هاشمی رفسنجانی همة عمر خود را صرف پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار و استمرار آن کرد. قبل از پیروزی نهضت و انقلاب حضرت امام قدس الله نفسه الزکیه، با همة وجود به میدان آمد و از جان و مال خود برای این انقلاب دریغ نکرد و با همة وجود و توانی که داشت مبارزه کرد.

بعد از پیروزی انقلاب و نهضت نیز تمام تلاش خود را برای استقرار و تثبیت و اعتلای آن به کار بست و با عشق و انگیزه‌ای مقدس در خدمت امام، مردم و انقلاب بود.

uاگر قرار باشد، نسل جوان و نسل‌های آینده با زوایای شخصیت ایشان آشنایی بیشتری داشته باشند از چه راهی باید به آن دست بیابند؟

خیلی کار دشواری نیست؛ چرا که ایشان دارای سوابق و تجربة ارزشمند علمی، سیاسی، مبارزاتی و مدیریتی روشنی هستند. هر کسی که خواسته باشد آیت‌الله هاشمی را بشناسد، باید به این سوابق و تجربیات مراجعه نماید و این‌ها را بررسی و تجزیه و تحلیل کند. البته بزرگان و متصدیان امور نیز، مخصوصاً مدارس دینی اهل سنت باید تلاش کنند و نسل نو و نسل‌های آینده را با این شخصیت‌های ارزشمند آشنا کنند. آثار و برکات آنان را تشریح کنند. سوابق و تجربیات درخشان ایشان را در همة ابعاد و در همة جهات زندگی و در دوره‌های مختلف آن، بررسی و تبیین نمایند و از همه مهم‌تر ریشه‌های فکری و توفیقات ایشان باید بررسی و تبیین شود.

uنگاه و ارتباط ایشان با مدارس دینی و بزرگان اهل سنت چگونه بود؟

آیت‌الله هاشمی رفسنجانی خود را فرزند حوزه و برخاسته از حوزه و علاقه‌مند به حوزه می‌دانست و به حوزوی بودن خود افتخار می‌کرد و لذا تا پایان عمر یک روحانی باقی ماند. به همین خاطر بود که علاوه بر ارتباط با بزرگان و مراجع شیعه، ارتباط مستمر، مفید و بسیار گرمی با مدارس دینی و بزرگان اهل سنت هم داشت و کمک‌های فراوانی هم به لحاظ فکری و هم به لحاظ مالی به حوزه‌های علمیة شیعی و مدارس دینی اهل سنت و طلاب می‌کرد. البته این را هم عرض کنم کمک‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به طلاب و حوزه‌های علمیة شیعه و مدارس دینی اهل سنت فقط مخصوص دوران تصدی و ریاست ایشان، یعنی پس از پیروزی انقلاب نبود، بلکه آیت‌الله هاشمی قبل از پیروزی انقلاب نیز خدمات و کمک‌های فراوانی را به طلاب داشت. از همان زمان علاوه بر تأمین زندگی مبارزانِ زندان رفته و حمایت‌های مالی از نهضت، به طلاب و روحانیون، کمک‌های بسیاری می‌نمود؛ از جمله زمین‌های فراوانی به طلاب در قم اهدا می‌کرد.

به همان مقداری که دغدغة معیشت طلاب و حوزه‌های علمیه را داشت، به همان مقدار برای فکر و اندیشة طلاب هم دغدغه‌مند و نگران بود و این موضوع مهمی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

ایشان همچنین به تقریب مذاهب و رعایت حقوق اهل سنت تأکید می‌کرد و توجه ویژه داشت. در یکی از دیدارها گفت که تمام خواسته‌های شما به حق است و سعی می‌کنیم آن‌ها را برآورده نماییم.

uمشی و منش آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را چگونه دیدید؟

به‌طور کلی مشی ایشان در همة عرصه‌ها بر میانه‌روی و اعتدال و عقلانیت بود. آیت‌الله هاشمی انسان عاقل و معتدلی بود؛ آینده‌نگر و زمان‌شناس بود. البته در عین حال صریح‌اللهجه نیز بود و هر جا احساس تکلیف می‌کرد، با صراحت حرف خود را می‌زد؛ حتی در حضور حضرت امام و بزرگان صراحت لهجه داشت. در نتیجه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در کنار منش و روش اعتدالی و پختگی، صراحت لهجه نیز داشت و این می‌تواند وجه مشترک در سیرة ایشان و در میان جهات مختلف منش ایشان باشد. نکتة دیگری که در اینجا باید متذکر شوم، این است که آیت‌الله هاشمی صبور هم بود. در حقیقت صبوری باعث شده بود تا آستانة تحمل ایشان نیز زیاد گردد. کسی که با همة زوایای زندگی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی آشنا باشد و دوره‌های گوناگون زندگی ایشان در قبل و بعد از پیروزی انقلاب را دیده باشد، می‌داند که او در تمام این دوره‌ها سختی‌ها و مشقات را چه در زمان زندان و مبارزه و چه در دوران جنگ و چه در دوران سازندگی و از همه مهم‌تر آن همه بی‌مهری را با صبر و آرامش تحمل کرد.