جامع اضداد اخلاقی یا جامع الابعاد؟
جامع جمیع صفات متضاد اخلاقی بودن، خود صفتی از صفات ذات اقدس الهی است،  و انسان کامل که آیینه صفات الهی است، طبیعتا از این ویژگی برخورد است. امیرمنان علی (ع) تبلو وتجسد جامیت اضداد بودند، در عین قهاریت وشیرمردی در میدان نبرد مهربان بودند، عدالت و کرامت را همزمان به فعلیت درآوردند و صفات متضادی از این دست در وجودشان ملکه شده بود، طبیعتا برای فرد غیرمعصوم، جامع اضداد شدن دشوار است، چرا که تلاش برای کسب فضیلت وصفتی نیکو، موجب دوری از مسیر فضیلیتی است که ماهیتی متضاد با آن دارد، انسانها معمولا در کسب همزمان علم و جهاد نمی توانند پیشگام باشند یا جمع فعالیت اقتصادی و تولید سرمایه با زهد دشوار است.
اما شناختی واقع بینانه ونه تملق آمیز از آیت الله هاشمی رفسنجانی نشان می دهد که ایشان جامع بخشی از صفات متضاد بودند، که می توان از این ویژگی جامع الابعاد بودن ایشان را نیز برداشت کرد، که در ادامه به خصوصیتهای متفاوت اشاره می شود:
الف) شجاعت و صلح طلبی:
آیت الله هاشمی که از اوایل دفاع مقدس تا پایان آن بعنوان فرمانده جنگ از سوی امام خمینی منصوب شدند و قبل از این انتصاب نیز در جبهه ها حضوری فعال داشتند با وجود دارا بودن شجاعت و دلاوری یک فرمانده وحضور در خط مقدم جبهه ها و انگیزش رزمندگان در جبهه ومردم در پشت جبهه برای دفاع از کشور، در درون بشدت طالب صلح ومنزجر از جنگ بودند.
ایشان در جلسه تفویض فرماندهی جنگ توسط امام خمینی (ره) به فرمانده کل قوا عرض کردند که برای کسب یک پیروزی بزرگ وپایان دادن به جنگ از طریق آن این مسئولیت را می پذیرند.
بیشترین روحیه حماسی به مردم ورزمندگان از طریق خطبه های ماندگار جمعه ایشان منتقل می شد اما خود از کشته شدن جوانان ایرانی وحتی عراقی در این جنگ خانمانسوز شدیدا متاثر بودند.
ب) زهد و تولید سرمایه
آیت الله هاشمی با وجود آنکه در زندگی خصوصی و شخصی خود زاهد و بی تعلق به دنبا ورفاه بود، زهد فروشی وتظاهر به فقر را اقدامی نکوهیده می دانست، در دوران سازندگی مدیران ومردم را دعوت به نوسازی و ترمیم ظاهر کشور نمود تا تصور نشود انقلاب با رفاه و توسعه تضاد دارد، در همان زمانی که بیشترین شایعات درمورد زندگی خصوصی ایشان منتشر می شد در ساده ترین وضعیت گذران زندگی می کردند، در خاطرات ایشان می خوانیم که اکثر شبهایی که در ماموریت بودند غذایی بسیار ساده مانند کاهو صرف می کردند و در زمان ریاست جمهوری دوره نخست که اوج اقتدار ایشان بود عبای پاره شده را با دست خود می دوختند وزمان زیادی صرف آن می شد. در عین حال زهد برای تولید سرمایه وتامین رفاه مردم اهتمام قایل بود ، سرمایه ستیزی را مخالف بینش اسلامی دانست اما خود به برای زندگی شخصیش به ثروت اندوزی روی نیاورد وبخش عمده حاصل منافع اقتصادی خود را به دیگران بخصوص طلاب ونیروهای انقلابی و نیازمندان بخشید.
ج) تقوا و دوری از ریا
ویژگی منحصربفرد آیت الله هاشمی رفسنجانی در میان شخصیتها، نگارش خاطرات روزانه خود با هدف انتشار آن جهت آگاهی مردم وثبت در تاریخ بود که حاصل آن 36 جلد خاطرات روزنوشت ایشان از سال 1360 تا سال هجدهم دی 1395یعنی آخرین شب حیات ایشان است
آیت الله هاشمی در این خاطرات ، واقعیتهای زندگی خصوصی خود را بدون سانسور وپرده پوشی بیان می کردند و آن را منتشر نمودند. حضور در ایام عزاداری در سد لتیان از اینگونه موارد بود که آیت الله هاشمی با وجود آنکه می دانست مورد استفاده افراطیون جهت تخریب قرار می گیرد در خاطرات ذکر کرد چرا که آن را اقدامی نکوهیده نمی دانست و به عکس ناپسندترین صفت را ریاکاری وتظاهر وافراط در ظاهر گرایی دینی برمی شمرد. در عین آیت الله هاشمی در تقوا ودینداری، تهجد و عشق به اهل بیت رفتاری خالصانه داشت، از سنین نوجوانی، همواره از ساعتی قبل از طلوع فجر به عبادت وذکر قران می پرداخت و به نماز اول وقت اهتمام داشت با این وجود جلسات کاری و امور مردم را به بهانه اقامه نماز مختل نمی کرد و به سرانجام می رساند و در اولین فرصت نماز را اقامه می نمود.
د) نخبه گرایی در عین مردمی بودن
آیت الله هاشمی رفسنجانی از دیر باز به نخبه گرایی مشهور بود،  میزان مقبولیت ایشان در میان متخصصین، تکنوکراتها و نخبگان عموما در حد بالایی قرار داشت و ایشان با بدنه کارشناسی کشور ارتباط عمیق ومداومی داشتند. بخش قابل توجهی از وقت ایشان در جلسات طولانی کارشناسی سپری می شد و با دقت به سخنان کارشناسان و استدالال های آنان توجه کرده و نگاههای متفاوت آن به موضوعات را با تمرکز می شنیدند وتحلیل می کردند.
در عین این ویژگی ، با بنده عمومی جامعه و مردم عادی نیز ارتباط خوبی برقرار می کردند، خطبه های نماز جمعه ایشان نمونه بارزی از ویژگی توامان مردمی بودن ونخبه گرایی است.
بیان خطبه ها با وجود آنکه از نظر محتوایی غنی و قابل استفاده توسط نخبگان بود، به نوعی ارائه می شد که عموم جامعه نیز مخاطب این خطبه ها باشند وبتوانند در حد تمایل از محتوای آن برداشت کنند.

ه) حضور در حاکمیت و اعتقاد به تفویض امور به جامعه
یکی از خصوصبات اصلی مدیریتی آیت الله هاشمی رفسنجانی، اعتقاد به تفویض امور به جامعه و نیروهای داوطلب و مردمی در عین حضور در حاکمیت ومسئولیتهای رسمی بود. معمولا مدیران در زمانی که مسئولیت و قدرت دارند، به تمرکز اختیارات و تصمیمات گرایش دارند و در دوره خروج از سیستم رسمی و حاکمیت مدافع تفویض تصدی گری به جامعه می شوند، آیت الله هاشمی رفسنجانی از ابتدا و در اوج حضور در حاکمیت نیز معتقد به تفویض امور به مردم و جامعه بودند.
تشکلهای مردم نهادی نظیر جهاد سازندگی ، بسیج مستضعفین ابتدا بعنوان سازمانهای مردم نهاد شناخته می شدند و سپس بتدریج خصوصیات بورکراتیک پیدا کردند. در دولت سازندگی نیز واگذاری کار به مردم و تشکلهای فعال مدنی و تقویت جامعه مدنی با تفویض اختیارات یکی از سیاستهای دولت سازندگی بود که در نهایت با تصویب قانون شوراها بخشی از آن تبلور قانونی یافت.