آثار و شاخص‌های قرآنی در زندگی هاشمی رفسنجانی (ره)

آیت الله هاشمی رفسنجانی

یار دیرینه امام، مرد روزهای سخت و مجاهد خستگی ناپذیر، آیت الله هاشمی رفسنجانی نیز به دیدار حق شتافت. کارنامه چندین ساله او در عرصه‌های مختلف اجرایی و قانون گذاری موجب شده است، از ایشان به عنوان یک شخصیت شاخص و برجسته سیاسی و انقلابی یاد شود، حال آنکه با اندک تأملی در شش ده زندگی و مجاهدت این روحانی مبارز، متوجه می‌شویم ایشان نه تنها یک شخصیت برجسته سیاسی، بلکه یک متفکر و اندیشمند قرآن پژوه به حساب می‌آمدند، که علاوه بر آثار و خدمات ارزشمند قرآنی که از ایشان به یادگار مانده، ویژگی‌ها و عناصر قرآنی زندگی ایشان نیز درس‌های ماندگاری برای نسل‌های آینده است.

خدمات و فعالیت‌های قرآنی هاشمی

خدمات و فعالیت‌های قرآنی آیت الله هاشمی رفسنجانی را می‌توان در دو حوزه: الف): آثار شفاهی و ب): آثار مکتوب، مورد مطالعه و دقت قرار داد. سخنرانی‌ها و خطبه‌های نماز جمعه ایشان از جمله آثار شفاهی ارزشمند ایشان به حساب می‌آیند که نوعاً از مباحث و معارف دقیق قرآنی تشکیل یافته است و مؤمنین بسیاری را با معارف دقیق قرآنی آشنا ساخته است. در خصوص آثار مکتوب قرآنی ایشان می‌توان به دو اثر فاخر و ارزشمند، تفسیر راهنما و همچنین مجموعه ارزشمند فرهنگ قرآن اشاره کرد که بدین وسیله زمینه بهره‌مندی از معارف قرآنی را برای قرآن پژوهان فراهم نمودند.

معرفی آثار مکتوب و قرآنی هاشمی رفسنجانی

۱) تفسیر راهنما: تفسیر راهنما، یکی از آثار فاخر و قرآنی است که براساس یاداشت ها و پژوهش‌های قرآنی آیت الله هاشمی رفسنجانی، توسط تعدادی از محققان تهیه و تدوین شده است. در معرفی این تفسیر می‌توان این چنین بیان داشت، تفسیر راهنما در ۲۰ جلد سعی دارد که در ذیل هر آیه معنای مفید و مختصری از آیات را در اختیار مخاطب قرار دهد. علاوه بر این به تناسب هر آیه، چندین برداشت در ذیل آن قرار گرفته و در مواردی نیز توضیحاتی در تبیین نحوه استفاده و برداشت از آیه آورده شده است.

در پایان هر آیه، فهرستی از عنوان‌های موجود در آیه و برداشت‌ها به صورت عنوان‌های اصلی و فرعی طبقه بندی شده. این تفسیر، که با روشی کاملاً جدید و بدیع نوشته شده، ضمن آشنا ساختن قرآن پژوهان، به روش برداشت از آیات، می‌تواند کلید راهنمایی برای آنان باشد تا بتوانند هر چه دقیق‌تر و کامل‌تر به موضوع مورد پژوهش خود در آیات قرآنی دست یابند. (پژوهشکده فرهنگ و معارف اسلامی)

آیت الله هاشمی رفسنجانی را هرچند بیشتر به عنوان شخصیتی سیاستمدار می‌شناسند، ولی اگر به درستی در خدمات و آثار شفاهی و مکتوب ایشان دقت شود، می‌توان گفت هاشمی متفکری قرآن پژوه بودند که آموزه‌های قرآنی از ایشان سیاستمداری قوی تربیت کرده بود.

۲) فرهنگ قرآن: فرهنگ قرآن یکی دیگر از آثار فاخر قرآنی است که طرح اولیه آن توسط آیت الله هاشمی رفسنجانی ارائه شده و جمعی از محققان در تهیه و تدوین آن همت گماشته‌اند. این کتاب که در نوع خود یکی از بهترین و بزرگترین انواع معجم معنایی معارف و مفاهیم قرآن کریم به حساب می‌آید، سعی دارد حجم زیادی از معارف و مفاهیم قرآنی را به صورت ترتیب الفبایی و موضوعی در اختیار مخاطب قرار دهد، در واقع این کتاب مشتمل بر هزاران موضوع قرآنی است که در بیش از ۲۵ جلد تدوین شده است. (پژوهشکده فرهنگ و معارف اسلامی)

شخصیت و شاخص‌های قرآنی هاشمی

اگر به دید انصاف و دقت در سیره و زندگی آیت الله هاشمی رفسنجانی نظر شود، به خوبی می‌توان شاخص‌ها و مؤلفه‌های زیبا و قرآنی را مشاهده کرد که می‌توانند الگوهای مناسبی برای هر انسان مجاهد و انقلابی به حساب آیند، در ادامه به بعضی از این شاخص‌ها اشاره می‌کنیم:

۱-ظلم ستیزی و مبارزه با طاغوت و استکبار: یکی از بارزترین ویژگی‌ها و شاخص زندگی آیت الله هاشمی، روحیه ظلم ستیزی و مبازه علیه طاغوت و استکبار بود. تاریخ زندگی ایشان به خوبی گواه بر مبارزات خالصانه ایشان علیه طاغوت است. در واقع شش دهه مبارزه خستگی ناپذیر ایشان چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب علیه استکبار جهانی به خوبی گویای این شاخص قرآنی ایشان است، به خوبی می‌توان این چنین بیان داشت که این روحیه قرآنی وام گرفته از فرهنگ قرآن است که همگان را به مبارزه علیه طاغوت تشویق می‌نماید: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فی کلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوت [نحل، آیه ۳۶] ما در هر امتی رسولی برانگیختیم که: «خدای یکتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب کنید!»

۲-صبر و استقامت: کسانی که با این عالم فرهیخته آشنایی دارند، به خوبی با رنج و اسارت‌های پیش از انقلاب ایشان و شکنجه‌هایی که در زندان رژیم ستم شاهی توسط مأموران ساواک بر ایشان وارد شد، آگاهی دارند. نکته مهم و قابل توجهی که می‌توان در این خصوص بدان اشاره نمود این است که، در طول این مدت با وجود این همه سختی، هیچ گونه خلل و سستی در آرمان‌های قرآنی ایشان روی نداد، گویا ایشان در مسیر جهاد انقلابی خود به این آیه شریف اقتدا کرده بودند: «فَاسْتَقِمْ کما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَک وَ لا تَطْغَوْا إِنَّهُ بما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ [هود، آیه ۱۱۲] پس همان گونه که فرمان یافته‌ای، استقامت کن و همچنین کسانی که با تو به سوی خدا آمده‌اند (باید استقامت کنند)! و طغیان نکنید، که خداوند آنچه را انجام می‌دهید می‌بیند!».

۳-خدمتگزاری و تلاش در جهت محرومیت زدایی: از جمله ویژگی قرآنی ایشان را می‌توان خدمتگزاری به مردم و تلاش در محرومیت زدایی دانست. این شاخص به خصوص در دوران تصدی ریاست جمهوری ایشان بیشتر به چشم می‌خورد؛ کما اینکه در آن دوران، ایشان به سردار سازندگی شهرت یافتند، با توجه به اینکه در هشت سال دفاع مقدس، بسیاری از زیرساخت‌های حیاتی کشور نابود شده بود، این مرد خستگی ناپذیر در جهت اصلاح آنها و خدمت به امت هیچ گونه سستی و تعللی به خود راه نداد. اهمیت و ارزش این شاخص را به خوبی می‌توان در روایات اسلامی این چنین مشاهده کرد: در بیان موسی بن جعفر (علیه السلام) آمده است: «إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً فِی الْأَرْضِ یَسْعَوْنَ فِی حَوَائِجِ النَّاس- هُمُ الآْمِنُونَ یَوْمَ الْقِیَامَة؛ (الکافی، ج ۲، ص ۱۹۷، ح ۲) برای خداوند در روی زمین، بندگانی هستند که در راه رفع حوایج مردم تلاش می‌کنند. آنان در روز قیامت، ایمن‌اند.»

سخن آخر

آیت الله هاشمی رفسنجانی را هرچند بیشتر به عنوان شخصیتی سیاستمدار می‌شناسند، ولی اگر به درستی در خدمات و آثار شفاهی و مکتوب ایشان دقت شود، می‌توان گفت هاشمی متفکری قرآن پژوه بودند که آموزه‌های قرآنی از ایشان سیاستمداری قوی تربیت کرده بود.