مصاحبه آیت الله هاشمی رفسنجانی درباره عملکرد یک ساله مجمع تشخیص مصلحت نظام

س)  با عرض سلام و صبح بخیر خدمت شما بینندگان گرامی، ان‌شاءالله خوب، خوش و خرّم باشید. همانطور که مستحضر هستید روز 27 اسفندماه مصادف با سالروز تأسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام به دستور مبارک حضرت امام خمینی(ره) است. از فرصت استفاده کردیم و خدمت حضرت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، ریاست محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیدیم. خدمت شما سلام عرض می‌کنم و تشکّر می‌کنم از اینکه وقت را در اختیار برنامه صبح بخیر ایران دادید. ابتدا خواهش می‌کنیم صحبتی با بینندگان داشته باشید.

ج)  بسم‌الله الرحمن الرحیم. حتمآ مردم خوب ما می‌دانند که چرا مجمع تشخیص مصلحت تشکیل شد. قبلا در قانون اساسی نبود و خلایی در قانون وجود داشت. معمولا قوانین اساسی دنیا راهی گذاشتند که اگر بن‌بستی در کشور به وجود بیاید، مرجعی باشد که آن بن‌بست را بشکند و راه را باز کند. منطق هم این‌گونه است. چون الان نمی‌توان پیش‌بینی کرد که چند سال بعد چه اتفاقی می‌افتد. ممکن است حوادث و شرایط جدیدی به وجود بیاید که با قانون اساسی موجود و ارزشهای حاکم بر جامعه نتوان آن مشکلات را حل کرد.

در چنین شرایطی باید جایی باشد که تصمیمات فوق‌العاده‌ای بگیرد. در حضور امام در سالهای اوّل بعنوان حلّال مشکلات اختلاف میان شورای نگهبان و مجلس از موارد مهم دخالت امام در اختلافات مجلس و شورای نگهبان تأسیس‌مجمع‌تشخیص‌مصلحت اکثر کشورهای دنیا در قوانین اساسی هست. در قانون اساسی ما فکر می‌شد که رهبری هستند و ولی فقیه و رهبر حق دارند که در این‌گونه موارد دخالت کنند و معضل را حل نمایند. لذا امام این کار را می‌کردند. در سالهای اوّل با حضور امام، مشکلی نداشتیم. هر وقت مشکلی به وجود می‌آمد، امام تصمیم می‌گرفتند و یا می‌گفتند: سران سه قوه تصمیم بگیرند و عمل بشود. ما - رؤسای سه قوه، نخست وزیر و حاج احمدآقا- جلسه‌ای تشکیل می‌دادیم و به دستور و با اختیارات امام حل می‌کردیم. امام در سالهای آخر عمرشان به این نتیجه رسیدند که این را نهادینه کنند و موردی نباشد. از موارد مهم ما در آن موقع اختلافات مجلس و شورای نگهبان بود.

مسایلی را در مجلس تصویب می‌کردیم و علمای شورای نگهبان می‌گفتند که این با شرع یا قانون اساسی سازگار نیست. از یک طرف ما تصویب می‌کردیم و مجلس هم حاضر نبود رأیش را پس بگیرد. چون کارشناسی کرده بودند و می‌گفتند خلاف شرع نیست. از طرف دیگر شورای نگهبان حق قانونی داشت و می‌گفت که این با قانون اساسی یا شرع مقدس سازگاری ندارد. معمولا امام دخالت می‌کردند.

یک بار به مجلس اجازه دادند که با  دو سوم آراء در این مورد تصمیم بگیرد و به عنوان ضرورت، شورای نگهبان را دور بزند. مدّتی این‌گونه عمل می‌کردیم. شورای نگهبان در لوایح مهم، مثل مسایل مربوط به زمین شهری، کشاورزی یا تعزیرات حرفهای ما را قبول نداشتند و می‌خواستند اصولی‌تر عمل کنند. امام به این نتیجه رسیدند که نهادی تشکیل دهند که این اختلافات را حل کند که نهادی با عنوان مجمع تشخیص مصلحت را تأسیس کردند.

از اسمش پیداست که چه کاری می‌کند. ما قبول داریم که حقّ قانونی حضور انسانهای ذی‌نظر و آگاه در مجمع محدوده‌های کاری مجمع تشخیص مصلحت نظام حل معظلات کشور از کارهای مجمع تشخیص مصلحت نظام مجمع به عنوان مشاور رهبری در تعیین سیاستهای کلی نظام اعضای شورای نگهبان است که با تفسیر خودشان بگویند این خلاف شرع و قانون اساسی است. ولی اگر مصلحت جامعه یا ضرورتها ایجاب کند که چه انجام بدهیم و چه انجام ندهیم، می‌مانیم. در این فرض گفتند که مجمعی از انسانهای ذی نظر و وارد باشند و اگر آنها مصلحت تشخیص دادند، نظر شورای نگهبان می‌تواند ندیده گرفته شود. در زمان خودشان این در قانون اساسی نبود و ما با دستور امام عمل می‌کردیم و اعتبار هم داشت و کسی هم اعتراض نداشت. بعد از ایشان این دستور امام را به قانون اساسی بردیم و رفراندوم کردیم و مردم رأی دادند و جزو قانون اساسی شد. اگر توضیحی می‌خواهید که چه کارهایی انجام دادیم، توضیحات مختصری می‌دهم.

س)  فکر می‌کنم قشنگ‌ترین اتفاق - البته کارهای زیادی را مجمع انجام داد- مسئله بودجه سال 80 بود که خیلی سریع انجام شد. اگر ممکن است در این زمینه کمی توضیح بفرمایید.

ج)  به طور کلّی ما سه، چهار محدوده‌ی کاری داریم :

یکی اینکه اگر مجلس با شورای نگهبان اختلاف داشته باشند و خودشان توافق نکنند، داوری کنیم. یک نمونه‌اش همین است که شما می‌گویید.

دیگری این است که اگر معضلی در کشور باشد و معلوم باشد که این در صلاحیت مجلس یا شورای نگهبان و دولت نیست و آنها مشکل قانون اساسی یا شرعی پیدا می‌کنند، از اوّل پیش ما می‌فرستند و دیگر شورای نگهبانی بالای سر ما نیست و از لحاظ شرعی هم حق داریم، بگوییم که موقتآ این حکم شرعی به خاطر مصالح نظام ندیده گرفته شود. لذا چیزی به نام معضل در دستور ما می‌آید.

سومین بخش که مهمترین کارمان است این است که - در قانون اساسی هم آمده است - رهبر باید سیاستهای کلّی نظام را بعد از مشورت با مجمع تشخیص تعیین کنند که آن سیاستهای کلّی محور حرکت جامعه می‌شود. ما باید مشاور ایشان باشیم. لذا ما سیاستهای کلّی را طرح و بررسی و معین می‌کنیم و به ایشان می‌دهیم. ایشان اگر پسندیدند، امضاء و اعلام می‌کنند. تعدادی از این موارد انجام شده است.

این موردی را که جناب‌عالی می‌گویید، یک نمونه از کارهای ما است. کار ما در این دوره اکثرآ از این نوع بوده است. یعنی مشکل گشا بوده است. منتها تبلیغاتی نبوده است و جامعه خیلی توجه نداشته است. گاهی به خاطر اختلافاتی که در سطح رسانه‌ها می‌آید، جامعه هم حساس می‌شود. اتفاقآ ما سال 69 هم این مشکل را در متمّم بودجه داشتیم. یعنی مجلس و شورای نگهبان اختلاف پیدا کردند و گیر کرده بودند و متمم بودجه هم می‌بایست فوری اجرا می‌شد و مشکل حادی در کشور بود. آن موقع مشکل را حل کردیم.

در اینجا هم وقتی آمد، یکی از کارهای نسبتآ مهم ما بود. اوّلا سریع انجام دادیم. به‌خاطر اینکه لایحه بودجه اصولا فوریت و زمان‌بندی دارد و از اوّل فروردین باید اجرا شود. در مجلس هم وقتی لایحه‌ی بودجه می‌آید، همه‌ی کارها را تعطیل می‌کنند و به سراغ بودجه می‌روند. ما هم این کار را کردیم. هم خواست مجلس، هم خواست دولت و هم خواست شورای نگهبان را تأمین کردیم.

در حقیقت یک کار توافقی انجام شد. آنچه که برای مجلس مهم بود، تبصره‌ی 29 بود. اگر تبصره‌ی 29 تصویب نمی‌شد، هفت، الی هشت میلیارد دلار از دست دولت بیرون می‌رفت و حتمآ دولت مشکل جدّی پیدا می‌کرد. از این به بعد هم مشکل پیدا می‌کردیم و هر سال شورای نگهبان جلوگیری می‌کرد و شاید بعدآ بایستد. چون آنها گفتند خلاف شرع و در آن ربا است.

ما این مشکل را حل کردیم و به مجلس رأی دادیم. چون مجلس آن را تقویت کرده بود. دولت کمتر خواسته بود و مجلس اهمیت بیشتری به اشتغال و معیشت مردم داده بود و ما حرف مجلس را پذیرفتیم.

در موارد دیگر هم نمایندگان مجلس اصراری نداشتند. البته دفاع می‌کردند، ولی این برای آنها مهم بود. دولت هم از رأی مجمع راضی بود. چون از آن مقداری که خودش تصویب کرده بود، اضافه‌تر گرفت. شورای نگهبان هم رأی داد و نهایتآ هیچ یک از اعضای شورای نگهبان مخالفت نکردند و آنها هم گفتند که ما هم به عنوان مصلحت قبول داریم. آن عالمی که در شورای نگهبان رأی خلاف شرع داده بود، در اینجا رأی به اجرا داد.

È به هر حال من این روز عزیر را خدمت حضرت‌عالی و دیگر اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام تبریک عرض می‌کنم و خسته نباشید می‌گویم. بنده به نمایندگی از مردم عزیز از شما به خاطر زحماتی که از قبل از انقلاب و بعد از انقلاب داشتید، تشکر می‌کنم. امّا یک مسئله دیگر هم در برنامه صبح بخیر ایران مطرح است و من فکر می‌کنم شما از بینندگان این برنامه باشید. اگر حرف خاصی دارید، با مردم ایران در میان بگذارید.

É معمولا می‌خواهم مسایلی را بگویم تا مردم شعاعی کلّی از مجمع تشخیص را بدانند. از اواخر سال 66 یعنی تقریبآ نزدیک 14 سال است که مجمع فعّال است. در این مدّت حدود 104 مصوّبه داشتیم. یعنی سالی کمتر از 10 مصوّبه و حدود 233 یا 234 جلسه داشتیم. معلوم می‌شود که از هر دو جلسه یک مصوّبه استخراج می‌شود.

مجمع را به سه دوره کاری تقسیم می‌کنیم :

1- دوره آیت‌الله خامنه‌ ای (رهبر کنونی نظام) که در دو، سه سال اوّل رئیس بودند.

2- دوره من که به عنوان رئیس جمهور، رئیس مجمع بودم که از سال  68 تا 76 است.

3- من از طرف رهبری به عنوان رئیس تعیین شدم که مدّت آن  5 سال والان نزدیک به 4 سال است.

در این 104 مصوّبه‌ای که داریم، وضعیت ما این‌گونه است :

1- 47 مورد اختلاف بین شورای نگهبان و مجلس بوده که رفع اختلاف کردیم. همه‌ی اینها مشکل‌زا بوده است و اگر می‌ماند یک دمل چرکین هم در مسایل سیاسی و هم مسایل اجتماعی کشور می‌شد.

2- 42 مورد آن معضل است. یعنی مشکلی بوده که از اوّل معلوم بوده نه کار مجلس و نه کار مرجع دیگری است. فرض کنید مسایلی بوده که می‌خواستیم تصمیماتی بگیریم، ولی بعضی از علما قبول نداشتند. اراضی شهری، کشاورزی، اوقاف، تعزیرات و مواد مخدّر از این نوع بوده است. البته این موضوع در دوره‌ی اخیر خیلی کم است. در دوره‌های قبل، مشکلات از اوایل انقلاب جمع شده بود و در آن دوره‌ها بود.

3- 12 مورد سیاست کلّی است که هر یک تعدادی بند و ماده دارد. دو، سه مورد توافقی است. یعنی مشکل کشور را با توافق حل کردیم.

ترتیب زمانی هم این‌گونه است که در زمان دوره اوّل که رهبری بودند، 31 مصوّبه داشتیم که 10 مورد اختلافی و 20 مورد معضل بوده است. در دوره‌ی اوّل من، 41 مصوّبه داشتیم که 17 مورد اختلافی مجلس و شورای نگهبان است و 2 مورد معضل بود که سعی می‌کنیم معضلی نیاید. 12 مورد هم بحثهای سیاست کلّی است. چند مورد هم مربوط به آئین نامه‌های داخلی است. تقریبآ مسایل مهم کشور که به خاطر اختلاف این دو نهاد و یا به خاطر ماهیّت اصل برای کشور معضل می‌شود، به دور از غوغای سیاسی و تنشهای رسانه‌ای در مجمع بررسی می‌شود و به تصمیماتی می‌رسیم. مسئله مهم این است که جایی هست که به این مسایل رسیدگی می‌کند. اگر گاهی اشتباهی اتفاق بیفتد، به صورت بد در جامعه نمی‌ماند.

س) به روزی نزدیک می‌شویم که دو هزارمین برنامه صبح بخیر ایران را تقدیم مردم عزیز می‌کنیم. با توجه به اینکه - یادم است - شما یک روز مهمان برنامه صبح بخیر ایران بودید و ما در خدمت شما بودیم، خواستم نظرتان را در مورد برنامه بپرسم. آیا از بینندگان پروپا قرص برنامه هستید یا معمولا در اوقات فراغت به این برنامه نگاه می‌کنید؟

ج) موقعی که شما این برنامه را اجرا می‌کنید، معمولا من در راه هستم. زمانی است که به محل کار می‌آیم. وقتی که می‌خواهم کارها را ببینم، تلویزیون هم نگاه می‌کنم و گاهی چیزهای شیرین و قابل استفاده‌ای می‌بینم. معمولا هم از تلویزیون می‌بینم. به نظرم یک برنامه‌ی مفید، با نشاط، سرگرم کننده و در عین حال سازنده است. خوبی آن این است که به همه جای کشور می‌روید و به همه‌ی بخشها توجه دارید و مسایل شما محدود نیست و نو است. خیلی برنامه خوبی است.

س) فکر می‌کنید برنامه‌ای که می‌خواهد برای صبح پخش شود، باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد و از چه اهمیت خاصّی برخوردار است؟

ج) اوّلا چون صبح است، بهتر است که نشاط بدهد و کسل کننده نباشد. ثانیآ جدّی‌ترین مسایل مردم را منعکس کنید که جامعه و مردم بدانند حرفشان به گوش مقامات رسیده است. ثالثآ باید منصفانه مطرح شود. آن جاهایی که مسؤولان عذر دارند باید عذر مسؤولان هم مطرح شود تا یکطرفه مطرح نشده باشد. سعی کنید اگر برنامه‌ای را مطرح می‌کنید، مردم آن روی سکّه را هم مردم ببینند.

س) از وقتی که در اختیار برنامه قرار دادید تشکر می‌کنیم و یک بار دیگر از حضرت‌عالی و اعضای محترم مجمع تشخیص تشکر می‌کنیم.

ج) ان‌شاءالله همکاران ما ریز مسایل اینجا را توضیح خواهند داد و مردم را در جریان قرار می‌دهند.

س) گاهی اوقات سؤالاتی پیش می‌آید و بنده هم شنیدم که مگر می‌شود مجمعی مثل مجمع تشخیص مصلحت نظام بتواند در قانون دخالت داشته باشد و قانون گذار باشد. با توجه به اینکه با سالروز مجمع نزدیک هستیم، حضرت‌عالی توضیحاتی را بفرمایید.

ج) فکر می‌کنم اگر در حرفهایی که گفتم، دقت شود، جواب سؤال باشد. عمده موارد ما اختلاف مجلس و شورای نگهبان است که این قانون را دیگران گذاشتند و ما در اینجا داوری و مسئله را حل و فصل می‌کنیم. بخش دیگر کار ما سیاستهای کلّی است که اصلا قانون نیست. آنها سیاست است و در قانون اساسی مربوط به رهبری است. این ما نیستیم که تصویب می‌کنیم. ما مهیا می‌کنیم و رهبری طبق قانون اساسی اعلام می‌کنند. سیاست اعلام شده، تبدیل به برنامه، قانون و آئین نامه می‌شود و اینها را مجلس و دولت و دیگران انجام می‌دهند. ما فقط راهی را نشان می‌دهیم. اگر خواستند این راه را بروند، وسایل و نیازها را خودشان تعیین می‌کنند.

مسئله بعدی معظلات است. معضل این است که می‌خواهیم تصمیمی بگیریم که بر خلاف قانون اساسی یا فتوای علما است. اگر ما این کار را نکنیم، کسی نمی‌تواند این کار را بکند. مجلس نمی‌تواند قانون بگذارد. اگر این کار را بکند، شورای نگهبان رد می‌کند و دوباره باید به‌اینجا بیاید. از قبل به عنوان معضل به اینجا می‌فرستند که ما برای آنها مقرراتی را بگذرانیم. بنابراین مواردی که نام قانون‌گذاری در کشور است، تقریبآ هیچ موردی نیست که مجمع خودش ابتدا بدون آن سوابق بخواهد قانونگذاری کند.

س) اگر می‌شود اشاره‌ای به اختیاراتی که مقام رهبری به مجمع واگذار کردند، داشته باشید.

ج) اینهایی که تا به حال گفتیم، اختیاراتی نیست که ایشان واگذار کرده باشند. در قانون اساسی از اوّل گفته شده که رهبری باید با مشورت مجمع سیاستها را اعلام کنند. بنابراین کاری است که در قانون اساسی بر عهده مجمع است. اختلاف مجلس و شورای نگهبان هم به رهبری مربوط نمی‌شود. اگر چیزی به‌عنوان معضل بخواهد مطرح شود، باید رهبری به ما ارجاع دهند. مواردی را که به عنوان معضل گفتیم، مسایلی است که رهبری فرستادند. مردم مشکل خودشان را به رهبری می‌گویند، رهبری می‌بینند که از طریق مجلس، دولت یا جای دیگر قابل تأمین نیست، لذا به اینجا می‌فرستند. اختیاری هم دادند که در حال آماده کردن مقدماتش هستیم. ایشان در قانون اساسی وظیفه دارند که سیاستهایی را تعیین و خودشان نظارت کنند که این سیاستها اجرا شود. این را به مجمع واگذار کردند که مجمع نظارت کند. چون این سیاستها را مجمع تعیین کرده، خودش آگاهتر است. لذا واگذار کردند و ما در حال نوشتن آیین‌نامه و راهکار نظارت بر اجرای این سیاستها هستیم.

س) متشکریم.

ج) موفق باشید.