أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالطَّیْرُ صَافَّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبیحَهُ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بمَا یَفْعَلُونَ
آیا ندیده ای که هر که در آسمان ها و زمین است و پرندگان در حالی که پر گشوده اند خدا را تنزیه می کنند و هر یک، نیایش و تنزیه خود را می داند؟ و خدا به آنچه می کنند آگاه است.
1 - همه موجودات با شعور آسمان ها و زمین، تسبیح گوی خدا هستند.
ألم تر أنّ اللّه یسبّح له من فی السمـوت و الأرض
«من» برای موجودات دارای شعور به کار می رود.
2 - تسبیح خداوند به وسیله موجودات با شعور آسمان ها و زمین، قابل درک و فهم برای انسان است.
ألم تر أنّ اللّه یسبّح له من فی السمـوت و الأرض
برداشت یاد شده، از استفهام در «ألم تر» ـ که از نوع تقریری است ـ استفاده می شود; زیرا استفهام تقریری در جایی به کار می رود که مورد آن، برای مخاطب روشن و شناخته است.
3 - تمامی موجودات با شعور آسمان ها و زمین، معترف به وجود خداوند و تنزیه گوی او از هر گونه نقص و ناروایی
ألم تر أنّ اللّه یسبّح له من فی السمـوت و الأرض
4 - وجود موجودات با شعور در آسمان ها
ألم تر أنّ اللّه یسبّح له من فی السمـوت و الأرض
5 - جهان آفرینش، دارای آسمان های متعدد است.
السمـوت
6 - تسبیح گویی همه موجودات عالم برای خداوند، جلوه ای از هدایت گری او نسبت به آنها است.
اللّه نور السمـوت و الأرض ... یهدی اللّه لنوره من یشاء ... ألم تر أنّ اللّه یسبّح له من فی السمـوت و الأرض
7 - پرندگانی که بدون بال زدن پرواز می کنند، تسبیح گوی خدا و معترف به مبرا بودن او از هر گونه نقص و عیب اند.
أنّ اللّه له من ... و الطیر صـفّـت
«صافّات» حال برای «الطیر» می باشد و «الطیر الصواف» به معنای پرندگان بال گشوده و بدون تحرک است (لسان العرب) و مقصود از آن، پرواز پرندگان در هوا بدون بال زدن است.
8 - پرواز پرندگان بال گشاده و بدون بال زدن، از شگفتی های آفرینش است.
و الطیر صـفّـت
برداشت یاد شده از تخصیص به ذکر یافتن پرندگانی که بدون بال زدن پرواز می کنند از دیگر موجودات زنده، استفاده شده است.
9 - همه موجودات عالم، آگاه و آشنا به نیایش خویش در برابر خداوند و تسبیح و تنزیه او
أنّ اللّه یسبّح له من ... و الطیر صـفّـت کلّ قد علم صلاته و تسبیحه
«صلاة» در اصل به معنای دعا است و دعا به معنای نیایش و مسألت است.
10 - همه موجودات عالم، آگاه به شایستگی خداوند برای نیایش و تسبیح
کلّ قد علم صلاته و تسبیحه
11 - آگاهی آدمیان از نیایش و تسبیح همه موجودات عالم برای خداوند، راهی برای هدایت آنان به سوی او است.
ألم تر أنّ اللّه یسبّح له من فی السمـوت و الأرض و الطیر صـفّـت کلّ قد علم صلاته و تسبیحه
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که آیه شریفه با بیان تسبیح موجودات برای خدا و آگاهی آنان از این عمل، در صدد هدایت انسان ها است.
12 - همه موجودات عالم، از نوعی شعور و ادراک برخورداراند.
یسبّح له من فی السمـوت و الأرض و الطیر صـفّـت کلّ قد علم صلاته و تسبیحه
نیایش و تسبیح موجودات جهان از جمله پرندگان برای خداوند، حاکی از وجود نوعی شعور و ادراک در آنها است.
13 - خداوند، به چگونگی نیایش و تسبیح موجودات جهان برای او، آگاه است.
یسبّح له من فی السمـوت ... کلّ قد علم صلاته و تسبیحه
برداشت یاد شده، مبتنی بر این است که فاعل «علم» اللّه باشد. گفتنی است که جمله «و اللّه علیم بما یفعلون» می تواند شاهد همین معنا باشد.
14 - انتخاب ملموس ترین مثال، برای تبیین حقایق پیچیده و بلند آسمانی، شیوه بیانی قرآن کریم است.
ألم تر أنّ اللّه یسبّح له ... و الطیر صـفّـت
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که در آیه شریفه، پرندگان از حیث قابل دسترس بودن و نوع پرواز و اندامشان، مورد تمثیل قرار گرفته اند.
15 - خداوند، فراخوان انسان ها به شناخت جهت گیری همه موجودات جهان آفرینش
ألم تر أنّ اللّه یسبّح له من فی السمـوت و الأرض و الطیر صـفّـت کلّ قد علم صلاته و تسبیحه
16 - تمامی حرکات و رفتار (نیایش، تسبیح و...) موجودات عالم، در قلمرو علم همه جانبه خداوند است.
و اللّه علیم بما یفعلون
17 - توجه و اعتقاد انسان ها به آگاهی همه جانبه خداوند از اعمال و رفتار تمامی موجودات، بر انگیزنده آنان به اطاعت و فرمانبری از او
ألم تر أنّ اللّه یسبّح له من فی السمـوت ... و اللّه علیم بما یفعلون
یادآوری علم همه جانبه خداوند برای انسان ها در پایان آیه شریفه، می تواند حاکی از برداشت یاد شده باشد.
آسمان
تعدد آسمان ها 5; موجودات با شعور آسمان ها 1، 2، 3، 4
آفرینش
شگفتیهای آفرینش 8
اسماوصفات
علیم 16
اطاعت
عوامل اطاعت از خدا 17
انگیزش
عوامل انگیزش 17
پرندگان
اقرار پرندگان 7; شگفتی پرواز پرندگان 8; کیفیت تسبیح پرندگان 7
تسبیح
خدا 1، 2، 3، 6، 9، 10، 11
جهان بینی
جهان بینی و ایدئولوژی 17
حقایق
روش تبیین حقایق 14
خدا
تنزیه خدا 7; دعوتهای خدا 15; علم خدا 13; نشانه های هدایتگری خدا 6; وسعت علم خدا 16
ذکر
آثار ذکر علم خدا 17
عقیده
آثار عقیده به علم خدا 17
قرآن
روش بیانی قرآن 14; فواید مثالهای قرآن 14
موجودات
تسبیح موجودات 1، 6، 9; خداشناسی موجودات 3، 10; دعای موجودات 9، 11; دعوت به شناخت موجودات 15; شعور موجودات 12; فهم تسبیح موجودات 2; کیفیت تسبیح موجودات 13; کیفیت دعای موجودات 13;هدایت موجودات 11
هدایت
زمینه هدایت 11