تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ص – آیه 85 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنکَ وَمِمَّن تَبعَکَ مِنْهُمْ أَجْمَعِینَ
که حتماً جهنّم را از تو و کسانی از آنان که پیروی تو کنند همگی پُر خواهم کرد.
1 - جهنم، مملو از شیطان ها و پیروان آنان خواهد شد.
لأملأنّ جهنّم منک و ممّن تبعک منهم أجمعین
بیشتر مفسران گفته اند: مقصود از «منک» «من جنسک» است; زیرا منطقی نیست که جهنم با آن عظمت، تنها با داخل شدن یک فرد (ابلیس) پر شود. پس مقصود، پر شدن دوزخ از مجموعه شیاطین (ابلیس و فرزندانش) و انسان ها خواهد بود.
2 - پر شدن دوزخ از شیطان ها و پیروان آنان، سخنی حق و تحقق یافتنی است.
فالحقّ و الحقّ أقول . لأملأنّ جهنّم منک و ... منهم أجمعین
برداشت یاد شده بر این دیدگاه است که جمله «لأملأنّ جهنّم...» با تقدیر «قسمی»، مقسم علیه برای فالحقّ باشد. هم چنین جمله «و الحقّ أقول» جمله معترضه باشد; یعنی، فالحقّ قسمی لأملأنّ جهنّم...».
3 - پر شدن جهنم از شیطان ها و پیروان آنان، سوگند مؤکد خداوند
لأملأنّ جهنّم منک و ممّن تبعک منهم أجمعین
4 - دوزخ، سرنوشت مشترک شیطان ها و انسان های پیرو آنان
لأملأنّ جهنّم منک و ممّن تبعک منهم أجمعین
5 - تکبر و خودبرتربینی ابلیس و تصمیم وی بر اغوا کردن انسان ها، موجب گرفتار شدن او به آتش دوزخ
قال فبعزّتک لأُغوینّهم ... قال فالحقّ ... لأملأنّ جهنّم منک
6 - پیروی از ابلیس، موجب استحقاق عذاب دوزخ
لأملأنّ جهنّم منک و ممّن تبعک منهم أجمعین
7 - شیطان ها، از موجوداتی برخوردار از جسم
لأملأنّ جهنّم منک
ورود ابلیس به دوزخ ـ که جایگاه آتشین و با ویژگی های مادی و جسمانی است ـ و نیز پر شدن دوزخ با ورود شیاطین، می تواند گویای جسم بودن آنان باشد; زیرا مجردات، فضایی را اشغال نمی کنند.
ابلیس
آثار اغواگری ابلیس 5; آثار پیروی از ابلیس 6; آثار تکبر ابلیس 5; ابلیس در جهنم 5
جهنم
پر شدن جهنم 2، 3; موجبات جهنم 5، 6
جهنمیان 1، 4
خدا
سوگندهای خدا 3
شیاطین
پیروان شیاطین در جهنم 1، 2; جسمانیت شیاطین 7; حتمیت ورود شیاطین در جهنم 2; حقانیت ورود شیاطین به جهنم 2; شیاطین در جهنم 1، 3; فرجام پیروان شیاطین 4; فرجام شیاطین 4
عذاب
موجبات عذاب 6