تفسیر آیات قرآن کریم – سوره صافات – آیه 99 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَقَالَ إِنِّی ذَاهِبٌ إِلَی رَبِّی سَیَهْدینِ

و [ابراهیم] گفت: همانا من به سوی پروردگارم می روم و به زودی راهنمایی ام خواهد کرد.

 

1 - تصمیم ابراهیم(ع)، به هجرت از وطن خود به شهری دیگر و اعلام آن به مردم

 

قال إنّی ذاهب إلی ربّی

بیشتر مفسران برآنند که مقصود از رفتن به سوی پروردگار (ذاهب إلی ربی) هجرت است و آمدن «قال» در آغاز آیه شریفه، می رساند که ابراهیم(ع) تصمیم خود مبنی بر هجرت را به مردم اعلام کرد.

 

2 - هجرت ابراهیم(ع)، حرکتی الهی و در جهت جلب رضای خدا بود.

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی

از تعبیر رفتن به سوی پروردگار به جای هجرت، برداشت بالا به دست می آید.

 

3 - ارزش هجرت، به در راه خدا بودن و جهت خدایی داشتن آن است.

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی

 

4 - تأثیر نیت ها و نوع جهت گیری ها، در ارزش مندی رفتارها و کردارها

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی

 

5 - مصون ماندن از اذیت و توطئه های سهمگین مشرکان، فلسفه هجرت ابراهیم(ع)

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی

برخی از مفسران بر این عقیده اند که اعلام هجرت از سوی ابراهیم(ع)، برای صرف نظر کردن مشرکان از تعقیب و مجازات آن حضرت پس از نجات از آتش بوده است. بدین صورت که آن حضرت می خواست از اذیت ها و توطئه های مشرکان رهایی یابد.

 

6 - ابراهیم(ع)، افراد مؤمن و موحد را، به هجرت از سرزمین شرک تشویق می کرد.

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی

اعلام ابراهیم(ع) به هجرت خود از سرزمین شرک، ممکن است به این جهت باشد که افراد اندکی که ایمان آورده و موحد شده اند، همانند او هجرت کنند.

 

7 - راه یابی بهتر به مقصد و خیر و صلاح افزون تر در پرتو عنایت خداوند، فلسفه هجرت ابراهیم(ع)

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی سیهدین

به قرینه این که رسالت ابراهیم(ع) پس از هجرت هم ادامه داشت به دست می آید که مراد از هدایتی که مورد درخواست آن حضرت بود، ره یابی به مقصد و خیر و صلاحی است که ایشان از آغاز به دنبال آن بوده است.

 

8 - مهاجرت از محیط شرک و آلوده به گناه، به محیطی پاک و سالم، هجرت به سوی خداوند است.

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی سیهدین

 

9 - هجرت از محیط اجتماعی ناسالم و نامساعد برای هدایت و ابلاغ دین به جامعه ای مستعد، امری لازم برای مبلغان دین و دین دارانِ مجاهد

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی سیهدین

 

10 - توکل ابراهیم(ع) بر خداوند، در برابر دشمنان رسالت

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی سیهدین

 

11 - ناامید شدن ابراهیم(ع)، از هدایت قومِ بت پرست خویش

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی سیهدین

از تصمیم ابراهیم(ع) برای هجرت از شهر خود ـ پس از نجات یافتن از آتش افروزی مشرکان علیه ایشان ـ برداشت یاد شده به دست می آید.

 

12 - ربوبیت خداوند، مقتضی هدایت و راهنمایی بندگان خالص خود در صحنه های دشوار زندگی

 

و قال إنّی ذاهب إلی ربّی سیهدین

 

13 - «عن ابراهیم بن أبی زیادالکرخی، قال: سمعت أباعبداللّه(ع) یقول: إنّ إبراهیم(ع)... لمّا کسر أصنام نمرود... فأمرهم أن ینفوا إبراهیم من بلاده... فأخرجوا إبراهیم و لوطاً معه(ع) من بلادهم إلی الشام. فخرج ابراهیم(ع) و معه لوط لایفارقه و سارة و قال لهم «إنی ذاهب إلی ربّی سیهدین» یعنی بیت المقدس;(1)

 

ابراهیم بن ابی زیاد کرخی می گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که می فرمود: ابراهیم(ع) ... چون بت های نمرود را شکست ... نمرود به اصحابش دستور داد ابراهیم(ع) را از شهر برانند ... پس ابراهیم(ع) را در حالی که لوط(ع) هم راه او بود، از شهرشان به سوی شام اخراج کردند و در حالی که لوط و ساره با او بودند [از شهر بیرون آمدند] و ابراهیم به آنان گفت: «إنی ذاهب إلی ربی سیهدین»; یعنی، به سوی بیت المقدس می روم».

ابراهیم(ع)

تشویقهای ابراهیم(ع) 6; توکل ابراهیم(ع) 10; فضایل ابراهیم(ع) 10; فلسفه هجرت ابراهیم(ع) 5، 7; قصه ابراهیم(ع) 1، 5، 7، 10، 11، 13; هجرت ابراهیم(ع) 1، 2، 13; هدایت ابراهیم(ع) 7; همسفران ابراهیم(ع) 13; یأس ابراهیم(ع) 11

اخلاص

ارزش اخلاص 3

ارزشها

ملاک ارزشها 3، 4

توکل

توکل بر خدا 10

خدا

آثار ربوبیت خدا 12; جلب رضایت خدا 2; هجرت به سوی خدا 8

روایت 13

قوم ابراهیم

آثار اذیتهای قوم ابراهیم 5

مؤمنان

هجرت مؤمنان 6

مبلغان

اهمیت هجرت مبلغان 9

موحدان

هجرت موحدان 6

نیت

آثار نیت 4

هجرت

اخلاص در هجرت 3; اهمیت هجرت از جامعه فاسد 9; اهمیت هجرت از سرزمین شرک 8; تشویق به هجرت 6; هجرت از سرزمین شرک 6

هدایت

اهمیت هدایت 7; زمینه هدایت 12

یأس

یأس از هدایت قوم ابراهیم 11

پی نوشت ها :

1. کافی، ج 8، ص 371، ح 560; نورالثقلین، ج 4، ص 417، ح 63.