تفسیر آیات قرآن کریم – سوره صافات – آیه 17 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَوَآبَاؤُنَا الْأَوَّلُونَ

و آیا پدران نخستین ما [که استخوان هایشان هم باقی نمانده است زنده می شوند]؟

1 - مشرکان، تجدید حیات نیاکانشان را پس از مرگ و تبدیل شدن آنان را به خاک و استخوان، امری بسیار بعید و غیر قابل قبول می دانستند.

أءنّا لمبعوثون . أوَ ءاباؤنا الأوّلون

«ءاباؤنا» مبتدا و خبر آن ـ به قرینه خبر موجود در آیه قبل (لمبعوثون) ـ حذف شده است. این جمله (مبتدا و خبر) عطف بر جمله قبل (ءإنا لمبعوثون) است.

2 - مشرکان، حیات مجدد نیاکان اولیه خود را در روز رستاخیز، بعیدتر و غیرممکن تر از تجدید حیات خود می دانستند.

أءنّا لمبعوثون . أوَ ءاباؤنا الأوّلون

از عطف «أو ءاباؤنا...» بر «أءنا لمبعوثون» ـ که برای ارتقای اظهارِ استحاله امرِ معاد است ـ و نیز از اختصاص به ذکر یافتن «آباء»، برداشت یاد شده به دست می آید.

3 - بعید شمردن حیات دوباره انسان هایی که در گذشته دور مرده و به خاک و استخوان تبدیل شده اند، عامل انکار معاد از سوی مشرکان

أءنّا لمبعوثون . أوَ ءاباؤنا الأوّلون

4 - استبعاد و بعید شمردن، در برابر برهان و دلیل روشن در امور علمی و اعتقادی، امری ناپسند و مردود است.

فاستفتهم أهم أشدّ خلقًا أم من خلقنا ... أوَ ءاباؤنا الأوّلون

برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که خداوند در آیات پیشین، دلایل اثبات معاد را بیان فرمود و آیه و معجزه ای انکارناپذیر و قاطع برای آن ارائه کرد; ولی مشرکان به صرف استبعاد مسأله برپایی قیامت، از عقیده به آن امتناع ورزیدند. خداوند در این آیه به شدت درصدد محکوم کردن مشرکان به سبب اتخاذ این مواضع غیر اصولی است.

احتجاج

احتجاج باطل 4

عقیده

برهان در عقیده 4

مردگان

احیای مردگان 2

مشرکان

بینش مشرکان 1، 2; تجدید حیات اجداد مشرکان 2

معاد

آثار استبعاد معاد 3; استبعاد معاد 1; عوامل تکذیب معاد 3