قَالَ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِب وَمَا بَیْنَهُمَا إِن کُنتُمْ تَعْقِلُونَ
[موسی] گفت: [همان] خداوندگار مشرق و مغرب و آنچه میان آن دو هست، اگر تعقّل می کنید.
1 - دست برنداشتن موسی(ع) از تبلیغ رسالت خویش در برابر تهمت ها و سخنان ناروای فرعون علیه او
قال إنّ رسولکم ... لمجنون . قال ربّ المشرق و المغرب و ما بینهما
2 - پروردگار جهانیان، پروردگار و مدبر شرق و غرب عالم و هر آنچه میان آن دو است.
قال ربّ المشرق و المغرب و ما بینهما
3 - اهتمام موسی(ع) به تبیین «ربّ العالمین» علی رغم روبه رو شدن با استهزا و تهمت فرعون
قال لمن حوله ألاتستمعون ... إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما بینهما
4 - سعه صدر موسی(ع) در برابر تکبر، استهزا و تهمت فرعون
قال لمن حوله ألاتستمعون ... إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب
پرداختن موسی به تبیین «ربّ العالمین» بدون توجه به عکس العمل های متکبرانه و استهزا آمیز فرعون، بیانگر مطلب یاد شده است.
5 - رهبران و مبلغان دینی باید در برابر تکبر، استهزا و تهمت های دشمنان دیانت با سعه صدر به تکلیف خود عمل کنند.
قال لمن حوله ألاتستمعون ... إنّ رسولکم... لمجنون. قال ربّ المشرق و المغرب و ما بینهما إن کنتم تعقلون
6 - نظامِ طلوع و غروب خورشید، نیازمند تدبیر و نشانگر وجود پروردگار یگانه
قال ربّ المشرق و المغرب
«مشرق» و «مغرب» می تواند مصدر میمی و به معنای شروق (طلوع) و غروب باشد. بنابراین «ربّ المشرق و المغرب»; یعنی، پروردگار طلوع و غروب.
7 - شناخت ربوبیت خدا در هستی، نیازمند تعقل و پرهیز از غفلت و سطحی نگری
قال ربّ المشرق و المغرب ... إن کنتم تعقلون
8 - انکار ربوبیت یگانه خدا، نشان سطحی نگری و فقدان اندیشه صحیح
ربّ المشرق و المغرب و ما بینهما إن کنتم تعقلون
9 - تحقیر فرعون و فرعونیان از سوی موسی(ع) به خاطر نیندیشیدن در نظام هستی و انکار پروردگار جهان
قال ربّ المشرق و المغرب و ما بینهما إن کنتم تعقلون
برداشت یاد شده بدان احتمال است که تعبیر «إن کنتم تعقلون» تعریضی به عدم تعقل فرعون و فرعونیان و مقابله به مثل با اتهام جنون به موسی(ع) باشد.
10 - فرعون و فرعونیان، مردمی سطحی نگر و فاقد اندیشه صحیح و ژرف در معارف الهی
قال ربّ المشرق و المغرب و ما بینهما إن کنتم تعقلون
آفرینش
مدبر ـ 2
آیات خدا
آیات آفاقی 6
تبلیغ
استقامت در ـ 1
تعقل
آثار تعقل در آفرینش 7; آثار عدم تعقل در آفرینش 8
توحید
زمینه توحید ربوبی 7; عوامل تکذیب توحید ربوبی 8; نشانه های ـ ربوبی 6
جهان بینی
توحیدی 2
خدا
تحقیر مکذبان خدا 9; تدبیر ـ 2; ربوبیت ـ 2; زمینه خدا شناسی 7
خورشید
طلوع ـ 6; غروب ـ 6
رب العالمین
مراد از رب العالمین 3
رهبران دینی
استهزای ـ 5; تهمت به ـ 5; شرح صدر ـ 5; مسؤولیت ـ 5
سطحی نگری
آثار اجتناب از سطحی نگری 7; آثار سطحی نگری 8
شناخت
آفات شناخت 7
غفلت
آثار اجتناب از غفلت 7
فرعون
آثار عدم تعقل فرعون 9; استهزاهای فرعون 3، 4; تحقیر فرعون 9; تکبر فرعون 4; تهمتهای فرعون 1، 3، 4; سطحی نگری فرعون 9، 10; عدم تعقل فرعون 10
فرعونیان
آثار عدم تعقل فرعونیان 9; تحقیر فرعونیان 9; سطحی نگری فرعونیان 9، 10; عدم تعقل فرعونیان 10
مبلغان
استهزای ـ 5; تهمت به ـ 5; شرح صدر ـ 5; مسؤولیت ـ 5
موسی(ع)
استقامت ـ 1; استهزای موسی(ع) 3; تبلیغ موسی(ع) 3; تهمت به موسی(ع) 1، 3; روش برخورد موسی(ع) 9; شرح صدر موسی(ع) 4; قصه موسی(ع) 1، 3 ، 9