وَقَدْ کَفَرُوا بهِ مِن قَبْلُ وَیَقْذفُونَ بالْغَیْب مِن مَّکَانٍ بَعِیدٍ
در حالی که قبلاً آن را انکار کرده بودند و از جایی دور به تاریکی می انداختند [و از روی گمان باطل سخن می گفتند].
1 - مشرکان، پیش از نزول عذاب بر آنان، منکر آن بودند.
و لو تری إذ فزعوا ... و قالوا ءامنّا به ... و قد کفروا به من قبل
2 - مشرکان، در دنیا به پیامبر(ص) کافر بودند; ولی در قیامت به آن حضرت اظهار ایمان می کنند.
و لو تری إذ فزعوا ... و قالوا ءامنّا به ... و قد کفروا به من قبل
3 - مشرکان به حشر و معاد، کفر ورزیده و منکر آن بودند.
و لو تری إذ فزعوا ... و قالوا ءامنّا به ... و قد کفروا به
4 - کفر در دنیا، فزع و نگرانی را در قیامت به دنبال دارد.
و لو تری إذ فزعوا ... و قد کفروا به من قبل
5 - مشرکان، بدون این که درباره قیامت و حشر آگاهی داشته باشند، آن را انکار می کنند.
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعة ... و یقذفون بالغیب
متعلق «یقذفون بالغیب» ذکر نشده و به قرینه مقام می تواند حشر، پیامبر(ص) و قرآن باشد. برداشت یاد شده بنابر احتمال اول است. گفتنی است که مراد از «یقذفون بالغیب» و براساس تخمین و ناآگاهانه اظهار نظر کردن است.
6 - نسبت دادن ساختگی بودن قرآن از سوی مشرکان، ناآگاهانه و به دور از علم بوده است.
قالوا ما هـذا إلاّ سحر مبین ... و قد کفروا به من قبل و یقذفون بالغیب
7 - نسبت دادن جنون به پیامبر(ص) از سوی مشرکان، حدس و گمان و به دور از علم و آگاهی بود.
أفتری علی اللّه أم به جِنّة ... ما بصاحبکم من جِنّة ... و قد کفروا به من قبل و یقذفون بالغیب
8 - نسبت دادن شریک به خداوند از ناحیه مشرکان، ناآگاهانه و از روی حدس و تخمین است.
و یوم یحشرهم ... ثمّ یقول للملـئکة أهـؤلاء إیّاکم کانوا یعبدون ... و قد کفروا به من قبل و یقذفون بالغیب
9 - حدس و تخمین مشرکان درباره حشر و قیامت، بسیار دور از واقعیت بوده است.
و قد کفروا به من قبل و یقذفون بالغیب من مکان بعید
ایمان
ایمان به محمد(ص) 2
حشر
مکذبان حشر 3، 5
خدا
خدا و شریک 8
عذاب
تکذیب عذاب 1
قرآن
تهمت ساختگی به قرآن 6
قیامت
مکذبان قیامت 5
کفر
آثار کفر 4
محمد(ص)
تکذیب محمد(ص) 2; تهمت جنون به محمد(ص) 7
مشرکان
بینش مشرکان 1، 3; تهمتهای مشرکان 6، 7; جهل مشرکان 5، 6، 8، 9; حدس مشرکان 7، 8; خطای حدس مشرکان 9; مشرکان در آخرت 2; مشرکان در دنیا 2; مشرکان و حشر 9; مشرکان و محمد(ص) 2; مشرکان و قیامت 9
معاد
مکذبان معاد 3
نگرانی
عوامل نگرانی اخروی 4