تفسیر آیات قرآن کریم – سوره زمر – آیه 67 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِیعًا قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَالسَّماوَاتُ مَطْوِیَّاتٌ بیَمِینِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَی عَمَّا یُشْرِکُونَ

و خدا را چنان که شایسته او است بزرگ نداشتند و حال آن که روز قیامت زمین یکسره در قبضه او است و آسمان ها پیچیده (لوله شده) در دستش، او منزّه است و برتر از آن که به وی شرک ورزند.

 

1 - مشرکان، خدا را آن گونه که شایسته او است، نشناخته و ارج ننهادند.

 

و ما قدروا اللّه حقّ قدره

بیشتر مفسران و اهل ادب جمله «و ما قدروا اللّه...» را به معنای «ما عرفوا اللّه» و «ما عظموا اللّه» معنا کرده اند.

 

2 - شرک و عبادت غیرخدا، اندیشه ای برخاسته از عدم شناخت درست خدا است.

 

و ما قدروا اللّه حقّ قدره

 

3 - توحید و یکتاپرستی، نشانه شناخت درست خداوند و قدرشناسی او است.

 

بل اللّه فاعبد ... و ما قدروا اللّه حقّ قدره

 

4 - زمین، در قیامت، یکسره در قبضه قدرت خداوند است.

 

و الأرض جمیعًا قبضته یوم القیـمة

 

5 - آسمان ها، در روز قیامت پیچیده در دست قدرت خداوند است.

 

و السمـوت مطویّـت بیمینه

 

6 - ظهور و بروز قدرت مطلقه خداوند بر جهان در قیامت

 

و الأرض جمیعًا قبضته یوم القیـمة و السمـوت مطویّـت بیمینه

 

7 - ناچیز بودن جهان هستی (آسمان ها و زمین)، در برابر عظمت و قدرت خداوند

 

و الأرض جمیعًا قبضته ... و السمـوت مطویّـت بیمینه

«قبضة» ـ بر وزن فعلة ـ دلالت بر «مرّة» می کند; یعنی، یک مشت. این تعبیر و نیز تعبیر پیچیده بودن آسمان ها در دست خدا، کنایه از ناچیز بودن آنها و نیز اشاره به عظمت خداوند است; زیرا به چیزی که کاملاً در اختیار کسی باشد، می گویند: در مشت او است.

 

8 - جهان، دارای آسمان های متعدد

 

السمـوت

 

9 - قیامت، از نام های جهان آخرت

 

یوم القیـمة

 

10 - خداوند، کمال مطلق و به دور از هر عیب و نقص است.

 

سبحـنه

 

11 - ساحت خداوند، از داشتن هرگونه شریک منزّه و برتر است.

 

تعـلی عمّا یشرکون

 

12 - «عن سلیمان بن مهران، قال سألت أباعبداللّه(ع) عن قول اللّه عزّوجلّ «و الأرض جمیعاً قبضته یوم القیامة» فقال یعنی ملکه لایملکها معه أحد... «و السماوات مطویّات بیمینه» قال: الیمین الید، و الید القدرة و القوّة یقول عزّوجلّ و السماوات مطویّات بقدرته و قوته سبحانه و تعالی عمّا یشرکون;(1)

 

سلیمان بن مهران گوید: از امام صادق(ع) از سخن خداوند عزّوجلّ که می فرماید: «و الأرض جمیعاً قبضته یوم القیامة» سؤال نمودم، حضرت فرمود: یعنی زمین ملک او است [در قیامت] و هیچ کس غیر از او مالک زمین نیست... و درباره «و السماوات مطویّات بیمینه» فرمود: یمین همان ید است و مراد از آن قدرت و قوت است و خداوند عزّوجلّ فرمود: آسمان ها به قدرت و قوت خداوند به هم پیچیده می شوند و او منزّه و برتر است از هرگونه شرکی که به او نسبت می دهند».

آخرت:

نامهای آخرت 9

آسمان:

آسمان در قیامت 5، 12; بی ارزشی آسمان ها 7; تعدد آسمان ها 8

اسماوصفات:

صفات جلال 10، 11

تفکر:

آثار تفکر ناپسند 2

توحید:

آثار توحید عبادی 3

جهان بینی:

جهان بینی توحیدی 11

خدا:

آثار جهل به خدا شناسی 2; آثار قدرت خدا 5; احاطه قدرت خدا 4; اختصاصات خدا 4، 5، 6، 12; تنزیه خدا 10، 11، 12; خدا و شریک 11، 12; خدا و نقص 10; زمینه خدا شناسی 3; عظمت خدا 7; قدرت اخروی خدا 6; قدرت خدا 7، 12; کمال خدا 10

روایت: 12

زمین:

بی ارزشی زمین 7; زمین در قیامت 4، 12; مالک زمین 12

شرک:

رد شرک 11; زمینه شرک 2; منشأ شرک عبادی 2

شکر:

زمینه شکر خدا 3

عبادت:

زمینه عبادت غیرخدا 2

قیامت: 9

ظهور حقایق در قیامت 6

مشرکان:

جهل مشرکان 1; خداشناسی ناقص مشرکان 1; گمراهی مشرکان 1

پی نوشت ها:

1. توحید صدوق، ص 161، ب 17، ح 2; نورالثقلین، ج 4، ص 500، ح 110.