تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حاقه- آیه 17- کتاب تفسیر راهنما- تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَالْمَلَکُ عَلَی أَرْجَائِهَا وَیَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمَانِیَةٌ

و فرشتگان بر اطراف آن قرار دارند و عرش پروردگارت را در آن روز هشت فرشته بالای آنها حمل می کنند.

1 - فرشتگان هنگام برپا شدن قیامت، در اطراف آسمان استقرار خواهند یافت.

و الملک علی أرجائها

«أرجاء» به معنای نواحی و اطراف است.

2 - هشت فرشته در روز قیامت، عرش الهی را حمل خواهند کرد.

و یحمل عرش ربّک فوقهم یومئذ ثمـنیة

در این که مقصود از «ثمانیة» هشت تن از فرشتگان است یا هشت گروه از آنان، میان مفسران اختلاف هست. برای انتخاب و تعیین هر یک از آنها، دلیل روشن و قاطعی وجود ندارد.

3 - «عرش»، مرکز تدبیر و فرمان روایی جهان هستی

و یحمل عرش ربّک

«عرش» به معنای تخت فرمان روایی است و در این آیه، کنایه از مرکز تدبیر و فرمان روایی جهان است که فرشتگان، به فرمان خداوند به این امر می پردازند.

4 - فرشتگان هشتگانه، حاملان تخت داوری خداوند در قیامت

و الملک علی أرجائها و یحمل عرش ربّک فوقهم

در صورتی که مقصود از «عرش» در این آیه، تخت قضاوت و داوری باشد، مطلب بالا استفاده می شود.

5 - مسند قضای الهی در قیامت، بر فراز خلایق و در منظر همگان

و یحمل عرش ربّک فوقهم

برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که مرجع ضمیر «فوقهم»، خلایق در محشر باشد.

6 - فرشتگان، کارگزاران الهی در جهان هستی

و الملک علی أرجائها و یحمل عرش ربّک فوقهم یومئذ ثمـنیة

7 - امور جهان آخرت، به تدبیر و کارگزاری فرشتگان انجام می پذیرد.

و الملک علی أرجائها و یحمل عرش ربّک فوقهم یومئذ ثمـنیة

8 - «فقال علیّ(ع): إنّ الملائکة تحمل العرش و لیس العرش کما تظنّ کهیئة السریر و لـکنّه شیء محدود مخلوق مدبَّر، و ربّک عزّوجلّ مالکُه ... و أمر الملائکة بحمله فهم یحملون العرش بما أقدرهم علیه...;(1)

علی(ع) فرمود: ملائکه حامل عرش اند و عرش آن طور که تو تصور نموده ای ـ که مثل یک تخت باشد ـ نیست; بلکه عرش موجود محدودی است که خداوند، آن را خلق نموده و تحت تدبیر او است و پروردگارت عزّوجلّ مالک آن است ... و ملائکه را مأمور حمل آن نموده و آنان با قدرتی که خدا به آنها داده حامل عرش اند».

آخرت

منشأ تدبیر آخرت 7

آفرینش

مرکز تدبیر آفرینش 3; مرکز حاکمیت آفرینش 3

اعداد

عدد هشت 2، 4

روایت 8

عرش

حاملان عرش 2، 4، 8; حقیقت عرش 8; مکان استقرار عرش 5; نقش عرش 3

قیامت

عرش در قیامت 5

کارگزاران خدا 6

ملائکه

ملائکه در آخرت 7; ملائکه در آسمان 1; ملائکه در قیامت 1، 2، 4; نقش ملائکه 6، 7، 8

پی نوشت ها :

1. توحید صدوق، ص 316، ب 48، ح 3; نورالثقلین، ج 5، ص 404، ح 22.