تفسیر آیات قرآن کریم- سوره المعارج – آیه 44 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

خَاشعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذلَّةٌ ذَلِکَ الْیَوْمُ الَّذی کَانُوا یُوعَدُونَ

در حالی که چشمانشان فروافتاده و ذلّتی [وصف ناپذیر] آنان را فراگرفته است. این است آن روزی که به آن تهدید می شدند.

1 - کافران حق ناپذیر، با چشمانی فروافتاده و فروتنانه در محکمه عدل الهی حاضر می شوند.

خـشة أبصارهم

2 - ذلّت و خواری، تمام وجود کافران حق ناپذیر را در قیامت فرامی گیرد.

ترهقهم ذلّة

«رهق» (مصدر «ترهق») به معنای پوشاندن به اجبار است (مفردات راغب) و «ترهقهم ذلّة» اشاره به فراگیر بودن ذلت دارد که تمام وجود کافران را می پوشاند.

3 - زندگی خفّت بار و ذلّت آفرین در آخرت، وعده همیشگی خداوند به کافران حق ناپذیر

ذلک الیوم الذی کانوا یوعدون

آمدن فعل «کانوا» با فعل مضارع «یوعدون»، بر استمرار وعده الهی دلالت دارد.

4 - کفر و باطل گرایی و پوچی در زندگی، موجب ذلّت و خواری شدید در روز قیامت

فذرهم یخوضوا و یلعبوا ... ترهقهم ذلّة ذلک الیوم الذی کانوا یوعدون

حق

چشمهای حق ناپذیران در قیامت 1; ذلت اخروی حق ناپذیران 1، 2

خدا

وعده های خدا 3

ذلت

عوامل ذلت اخروی 4

زندگی

آثار پوچی زندگی 4

کافران

چشمهای کافران در قیامت 1; ذلت اخروی کافران 1، 2، 3

کفر

آثار کفر 4

گرایشها

آثار گرایش به باطل 4